1-Мавзу. Макроиқтисодиёт фанининг предмети, мақсади ва вазифалари

29-мавзу. Тўлов баланси

• Тўлов баланси тушунчаси ва унинг хусусиятлари
• Тўлов балансининг таркибий тузилиши
• Тўлов балансининг таркибий қисмлари ўртасидаги боғлиқликлар
• Тўлов балансини макроиқтисодий тартибга солиш воситалари ва усуллари

1. Тўлов баланси тушунчаси ва унинг тузилиши

• Тўлов баланси – бу мамлакатнинг маълум бир вақт мобайнида (ой, квартал ёки йил) бошқа мамлакатлар билан олиб борган иқтисодий операцияларини ўзида акс эттирувчи статистик тизим.
• Тўлов баланси мамлакатнинг иқтисодий алоқаларини аниқ-лўнда ифодалаб пул-кредит, валюта, бюджет-солиқ, халқаро савдо сиёсатининг ҳамда давлат қарзини бошқариш йўналишларини танлаш учун индикатор вазифасини бажаради.

Тўлов балансининг асосий элементлари

• мамлакат ва қолган мамлакатлар ўртасидаги товарлар, хизматлар ва даромадлар билан боғлиқ операцияларни акс эттириш;
• мамлакатга тегишли мулкчиликнинг алмашиши ва монетар олтин, қарз беришнинг махсус қоидаси (СДР) ҳамда бошқа мамлакатларга нисбатан молиявий талаб ва мажбуриятлардаги бошқа ўзгаришларни акс эттириш;
• бир томонлама ўтказмалар ва қопловчи (ўзаро тўловлар амалга оширилмаганлиги боис бухгалтерия нуқтаи назаридан баланслаштириш маъносида муҳим бўлган) ёзувларни акс эттириш.

Тўлов балансининг муаммолари:

• ҳисобга олиниши лозим бўлган мамлакат иқтисодий ҳудудини аниқлаш;
• резидент ва норезидентларни аниқлаш;
• халқаро операцияларни аниқлаш;
• халқаро операцияларни амалга ошириш нархини ҳисобга олиш;
• халқаро операцияларни амалга ошириш вақтини қайд этиш.

Тўлов балансининг йириклаштирилган схемаси

Счет номи	Кредит (хорижий валюта тушуми)	Дебет (хорижий валютани сарфлаш)	Сальдо
Жорий операциялар	Жорий операциялар счёти бўйича жами тушумлар	Жорий операциялар счёти бўйича жами тўловлар	Жорий операциялар счёти бўйича жами тушумлар ва тўловлар ўртасидаги фарқ
Капитал ва молиявий дастаклар билан операциялар	Капитал импорти	Капитал экспорти	Капитал экспорти ва импорти ўртасидаги фарқ
Марказий банкнинг валюта захиралари		Мамлакат валюта захираларининг кўпайиши	Валюта захираларининг ўзгариши