1-mavzu. Meva va rezavor meva o’simliklarini biologik-xo’jalik guruxlarga ajratish Ishning maqsadi

5-jadval
Meva va rezavor-meva ekinlarining oila, turkum hamda turlari

Ekin		Botanik
Guruhi	turi	oilasi	turi
Urug’ mevali ekinlar	Olma Nok Behi Do’lana Irg’ay Chetan Mushmula	Rosaceae -/--/- -/--/- -/--/- -/--/- -/--/- -/--/-	Malus domestica Borkh. Pyrus communis L. Cydonia oblonga Mill. Crataegus pontica C. Cotoneaster Medie Sorbus turkestanica L. Eriobotria japonica
Danak mevali ekinlar	O’rik Shaftoli Olxo’ri Olcha Gilos Jiyda Qizil	-/--/- -/--/- -/--/- -/--/- -/--/- Elaeagnaceae Cornaceae	Armeniaca vulgaris Lam. Persica vulgaris Mill. Prunus domestica Mill. Cerasus vulgaris Mill. Cerasus avium L. Elaeagnus angustifolia L. Cornus maas L.
Yong’oq mevali ekinlar	Yong’oq Pekan Bodom Pista	Juglandaceae Juglandaceae Rosaceae Anacardiaceae	Yuglans regia L. Pterocarya pterocarpa Amygdalus communis L. Pistacia vera L.
Sitrus mevali ekinlar	Apelsin Limon Mandarin Greypfrut Bigaradiya (achchiq apelsin) Trifoliata	Rutaceae -/--/- -/--/- -/--/- -/--/- -/--/-	Citrus sinensis L. C. limon L. C. reticulata Blanco. C. paradisi Mach. C. aurantim L. Poncirus trifoliata L.
Subtropik mevali ekinlar	Anor Anjir Tut Xurmo Chilonjiyda (Unabi) Zaytun	Punicaceae Moraceae Moraceae Ebenaceae Rhamnaceae Oleaceae	Punica granatum L. Ficus L. Morus alba L. Diospyros kaki L. Ziziphus jujuba Mill. Olea europea L.
Rezavor mevali ekinlar	Qulupnay Malina Maymunjon Krijovnik Smorodina Aktinidiya	Rosaceae Rosaceae Rosaceae Grossulariaceae Saxifragaceae Actinidiaceae	Fragaria grandiflora Rubus idaeus L. Rubus idaeus L. Grossularia reticulata Ribes nigrum L. Actinidia Linde.
Har xil tropik mevali ekinlar	Banan Kivi Ananas Mango Qovun daraxti (Papayya) Non daraxti Xurmo palmasi Avokado	Bananaceae Actinidiaceae Bromeliaceae Mangiferaceae Caricaceae Moraceae Arecaceae Lauraceae	Musa balbisana Actinidia chinensis Ananas comosus Mangifera Carica papaya L. Artocarpus luter. Phoenix dacfylifera Persea americana

pekan, pindik va boshqalar); ikki uyli, guli ayrim jinsli (pista, anjir, qulupnay va boshqalar) bo’ladi. Meva o’simliklarining deyarli hammasi asalarilar, ayrimlari (pindik, yong’oq, pista) shamol yordamida changlanadi.

Meva va rezavor-meva o’simliklari turli vaqtda hosilga kiradi. Bu ularning turi, naviga, payvandtagiga, ekologik sharoit va qo’llangan agrotexnika usullariga bog’liq. Hosilga kirish vaqtiga qarab, o’simliklar erta va kech hosilga kiradigan turlarga ajratiladi. Har bir navning ham, o’z navbatida, erta va kech hosilga kiradigan turlari bor. Keng tarqalgan meva o’simliklarining hosilga kirish va yashash davri 6-jadvalda berilgan.
Ma’lumotlarga ko’ra, qisqa tanali meva daraxtlari uzun tanalilarga qaraganda 2-4 yil oldin hosilga kiradi, lekin ularning yashash davri qisqa bo’ladi. Odatda, erta hosilga kiradigan turlar kech kiradiganlarga qaraganda kamroq yashaydi. Masalan, olma Renet Simirenko navi 4-5 yildan keyin hosilga kiradi, 30-yoshga yetganda esa, uning asosiy shoxlari quriy boshlaydi. Kandil Sinap 9-11 yildan boshlab hosilga kirsa-da, lekin 45-50 yoshga borganda ham baquvvat bo’ladi.
Meva va rezavor-meva o’simliklarining muhit sharoitiga talabi har xil bo’ladi. Ularning ba’zilari mo’tadil hududlarda o’zini yaxshi his qilsa, boshqalari ko’p issiqni va vegetasiya davri uzoq bo’lishini talab qiladi.
Ba’zi meva va rezavor-meva o’simliklarining ildiz tizimi baquvvat va yerga chuqur taralgani uchun ular qurg’oqchilikka ancha chidamli bo’ladi. Bularning ba’zilari shag’alli va qumli yerlarda yaxshi o’ssa, boshqalari unumdor yerni talab qiladi.
Vegetasiya davrining uzunligi, yorug’lik va issiqlikning ko’pligi, tuproqlarning unumdorligi, sug’orish va yuqori agrotexnika qo’llanilishi respublikamizda boshqa o’rta mintaqa davlatlariga qaraganda kuchli rivojlanishi hamda mo’l hosil berishini ta’minlaydi.