1-mavzu. Meva va rezavor meva o’simliklarini biologik-xo’jalik guruxlarga ajratish Ishning maqsadi

6-jadval
Meva va rezavor-meva ekinlarining hosilga kirish va yashash davri

Turlar	Ko’chat o’tqazilgandan keyin hosilga kirish muddati (yil)	O’rtacha yashash davri (yil)
Yirik mevali qulupnay Malina Qora va qizil smorodina Krijovnik Shaftoli Olcha Olxo’ri Gilos Bodom Olma Nok Behi Sitrus mevalar Anjir Anor O’rik Pindik Sharq xurmosi Yong’oq (ko’chati ekilganda) Yong’oq (payvand qilinganda)	1-2 3 3 3-4 2-3 3-4 4-6 4-6 3-4 4-11 4-8 4-5 3-4 2-3 3-4 3-4 4-6 3-4 8-10 5-6	4-5 10-12 12-15 15-20 15-20 18-25 25-30 25-40 60-100 45-50 45-50 50-60 50-60 100 50-70 50-70 60-80 100 100 100

xushbo’y murabbo, sukat, qiyom, marmelad, jem tayyorlanadi. O’zbekistonda yetishtirilgan behi tarkibida (yangi uzilganda) 8,5-15,2 % shakar, 0,4-1,0 % turli kislotalar, 0,4-0,7 % oshlovchi moddalar bor.
Behi eng qadimiy o’simliklardan bo’lib, bizning mamlakatimizda keng tarqalgan. U buta yoki daraxt sifatida o’sib, bo’yi 1,5 m dan 8 m gacha yetadi. Ko’p ildiz bachki chiqaradi. Novda va kurtaklari, barg bandi tuk bilan qoplangan. Guli ko’pincha yakka-yakka, oq yoki och pushti rangda, yirik bo’lib, shu yil o’sib chiqqan kalta novdalar uchida, barglar qo’ltig’ida joylashadi. Kech gullaydi. Behi mevalari limon rangida yoki to’q sariq, tuk bilan qoplangan bo’ladi, yetilganda tuki to’kilib ketadi. Behi kech pishadi, uzoq joylarga yuborishga va saqlashga chidamli. Har tupidan 200 kg gacha hosil olinadi. Ildiz bachkisidan va qalamchasidan ko’paytiriladi.
Behining ko’pgina turlari nok uchun past bo’yli yaxshi payvandtag bo’ladi. Behi issiqqa va namlikka talabchan. Erta hosilga kiradi va 35-45 yilgacha mo’l hosil beradi.
Behi avlodining yovvoyi holda o’sadigan bitta jaydari behi turi bor.
O’rik. O’zbekistonning Farg’ona va Zarafshon vodiylari sharoitida ko’p tarqalgan meva ekinlaridan biri. U yangiligicha va qayta ishlangan holda iste’mol qilinadi. Yangi pishgan o’rik mevasi tarkibida 8,4-19,0 % shakar; 0,3-1,7 % turli kislotalar; 0,1-1,6 % pektin va A va S vitaminlar bor. Turshagida 80 % va undan ham ko’p shakar bo’ladi. O’rikning achchiq mag’zidan amigdalin moddasi, texnik va oziq-ovqatda ishlatiladigan moy olinadi. Danagining po’chog’idan tush va aktivlashtirilgan ko’mir tayyorlanadi. O’rik mevasidan har xil kompot, murabbo, jem, povidlo, pastila, marmelad, jeli, sukat, konfet orasiga solinadigan qiyom, sharbat tayyorlanadi.
O’rik juda qadimiy mevali daraxt bo’lib, uning vatani Armaniston hisoblanadi, lekin keyinchalik Xitoy ekanligi aniqlandi. Shu bilan bir vaqtda o’rikning vatani O’rta Osiy ekanligi ham tasdiqlangan, chunki hali ham bu yerda yovvoyi holda o’sadiganlari bor. O’rik O’zbekistonda eramizdan oldingi VI i VII asrlardan ma’lum bo’lgan.
O’rik daraxti issiqqa talabchan, erta gullaydi. Shuning uchun uni bahorda deyarli qora sovuq bo’lmaydigan va qishda harorat ko’pi bilan -28 – 29⁰ S bo’ladigan hududlarda o’stirish tavsiya etiladi.
O’rik (Armeniaca Mill) turkumi 7 turga bo’linadi, ulardan eng muhimi quyidagilar: Jaydari o’rik, Sibir o’rigi, Manjuriya o’rigi, Gunafsha rang g’adir-budir o’rigi, Xitoy o’rigi, Mumi va Yapon o’rigi – ansu.