1-mavzu: O’zbekiston tarixi fanining predmeti, uni o’rganishning nazariy-metodologik asoslari

SHAMANIZM (tungus – evenk.) – taman, shaman – evenk tilida ruhoniy;
ibtidoiy jamoa tuzumi oxirlarida vujudga kelgan dinlardan biri. Shamanizm ayrim
kishilar – shamanlarning g’ayritabiiy qobiliyatiga ega bo’lib ashula aytish, raqsga
tushish, childirma chalib jazavaga tushib, yovuz va saxiy ruhlar bilan bevosita
munosabatga bo’la olganlari uchun kasallarni davolash, fol ochish va boshqa
qobiliyatga egaliklarida ishontirishdan iboratdir. Shamanlar go’yo ruhlarni chaqira olar,
qo’ng’iroqli childirma bilan ruhlar makoniga sayohat qilar, ularga iltimos bilan
murojaat qila olar emish.
ZARDUSHTIYLIK – zoroastrizm m.a. VII-VI asrlarda vujudga kelgan din. Bu
din qariyb ming yil O’rta Osiyo, Ozarbayjon va Eron xalqlarining asosiy dini
hisoblangan. Bu dinning paydo bo’lishi – Zardusht, Zaratushtra (Avesto tili

---

bo’yicha), Zoroastr (yunoncha «astron» - «yulduz»), (m.a. 618-544 yy.) degan
payg’ambar nomi bilan bog’liq.
Zardusht 40 yoshga yetganda o’zigacha bo’lgan ko’p xudolilik diniy aqidalariga
qarshi chiqib, yakkaxudolikka asoslangan birinchi kitob – «Avesto» («Qat’iy qonunlar»
ma’nosini bildiradi) yaratgan. “Avesto” zardushtiylikning muqaddas kitoblari to’plami
hisoblanadi.
Zardusht va’zlari (da’vat) matnlarining hammasi m.a. III asrda 21 kitobda
jamlangan, bu kitoblar “Avesto”ning asosini tashkil etadi. Kitobda Turon, Xuroson,
Ozarbayjon, Eron, Kichik Osiyo xalqlarining qadimgi davrdagi ijtimoiy-iqtisodiy
hayoti, diniy qarashlari, olam va odam to’g’risidagi tasavvur, urf-odat va ma’naviy
qadriyatlari o’z aksini topgan.
Zardushtiylikning axloqiy ta’limoti «ezgu fikr», «ezgu so’z» va «ezgu amal»dan
iborat muqaddas uchlik (axloqiy triada)da o’z ifodasini topgan. Zardushtiylik talabiga
ko’ra, har bir inson tangrining yakka-yu yagonaligini e’tirof etishi, xoh erkak, xoh ayol
bo’lsin ilm o’rganishi, turli kasblarni egallashi, chorvachilik, dehqonchilik,
bog’dorchilik bilan shug’ullanishi, kanal qazishi, yer ochishi lozim. Eng asosiysi -
zardushtiylikda e’tiqod erkinligi mavjud bo’lgan.