1-Mavzu: Paxta va to‘qimachilik sanoatida texnosferik omillar fani, uning mohiyati va vazifalari Reja: 1
Download 1.14 Mb. Pdf ko'rish
|
Texnosfera omillari fanidan 1-8 mavzular
|
ekologik muammolar kelib chiqmoqda
. Bunga sabab sanoat va ilmiy-texnika taraqqiyoti – tabiatga qarama-qarshi ravishda rivojlanmoqda. Sanoat, ilmiy-texnika taraqqiyotining qonuniyatlari tabiat, biosferaning mavjudlik va rivojlanish qonuniyatlariga zid kelmoqda. Bu ziddiyat bugun yoki kecha paydo bo„lib qolgan emas. Bu ziddiyatning ildizi, sanoat endi vujudga kelgan davrlardayoq paydo bo„lgan. Ammo, u zamonlarda ushbu tafovut unchalik sezilmagan. Oradan yillar, asrlar o„tgan sari bu ziddiyat kuchaygandan - kuchayib, hozirgi tahlikali vaziyatga kelib qoldi. Lekin tabiatga ziyoni etmasin deb sanoat, fan-texnika taraqqiyotini to„xtatib bo„lmaydi. Chunki insoniyat sanoat, fan-texnika yutuqlari asosida yashashga o„rgandi. Ular insoniyat turmush tarzini ancha qulaylashtirdi, osonlashtirdi, zamonaviylashtirdi. Endi, insoniyat o„ziga yaratilgan ana shu shart-sharoitlardan voz kecha olmaydi, chunki, hozirgi davlatlarning mavjud bo„lish shartlari butkul sanoat va fan-texnika taraqqiyotiga bog„liqdir. Mamlakatlarning iqtisodiy ko„rsatkichlari, ijtimoiy-siyosiy ahvoli, harbiy- mudofa salohiyati, aholining maishiy turmush tarzi, madaniy-ma‟rifiy hayot darajasi va boshqa sohalardagi jarayonlar bevosita sanoat va ilmiy-texnika taraqqiyoti bilan belgilanadi. Sanoat va fan-texnikadan voz kechish – hozirgi sivilizatsiyadan voz kechishdir. Hozirda yashab turgan hayot tarzimizni, barcha qulayliklar va imkoniyatni o„rta asrlardagi qoloq turmushga almashtirish demakdir. Yuqoridagi mulohazalardan ko„rinib turganidek, sanoat va ilmiy-texnika taraqqiyotini to„xtatib bo„lmaydi, u rivojlanishda davom etishga majbur. Bu yo„l ham insoniyatni qoniqtirmaydi. Chunki, unda tabiat, biosfera zararlanishi ham davom etaveradi. Sanoat va ilmiy-texnika taraqqiyotining hozirgi ko„rinishi tiriklik maskani bo„lgan yer sayyorasini yashash uchun nobop, yaroqsiz qilib bormoqda. Sanoat va ilmiy-texnika taraqqiyotini to„xtatilib qo„yilishi yoki shu alfozda davom etishi ham mumkin emas. Insoniyat hozir shunday bir ahvolga tushib qolganki, xalq maqolida aytilganidek, ko„rpa bilan oyog„ingni yopay desang boshing yopilmay qoladi, ko„rpani boshingga tortsang, oyog„ing ochilib qoladi. Bu holatdan chiqib ketish uchun birinchi navbatda sanoat va ilmiy-texnika taraqqiyoti qonunlarini tabiat va biosferaning mavjudlik va rivojlanish qonuniyatlariga zid keladigan jihatlarini qayta ko„rib chiqish lozim. Negaki, tabiatni insoniyat yaratmagan, u va uning mavjudlik va rivojlanish qonuniyatlari insoniyatdan oldin, unga bog„liq bo„lmagan holda vujudga kelgan. Demak, insoniyat tabiatning mavjudlik va rivojlanish qonuniyatlarini o„zgartira olmaydi. Ammo, sanoat va ilmiy-texnika taraqqiyoti – insoniyat aql-tafakkurining, uning aqliy va jismoniy faoliyatining mahsulidir. Shunday ekan, sanoat va ilmiy- texnika taraqqiyoti qonuniyatlarini o„zgartirish, uni insoniyatga maqbul tomonga yo„naltirish mumkin. Xususan, sanoat va ilmiy-texnika taraqqiyotini tabiat va biosferaning mavjudlik va rivojlanish qonuniyatlariga moslashtirish imkoniyatlari bor. Insoniyat bu yo„lda allaqachon izlanishlarni boshlab yuborgan va ma‟lum bir natijalarni qo„lga kiritib bormoqda. Poezd lokomotivlarini dizel yoqilg„isidan elektr energiyasi asosida harakatlanishga o„tishi va benzin, dizel va propan, metan kabi gaz yoqilg„ilarida harakatlanadigan ichki yonuv dvigatellarga ega avtomobillar o„rnini elektromobillar egallayotganligi bunga misol bo„ladi. Ma‟lumki, elektromobillar elektr energiyasi, hattoki quyosh energiyasi yordamida harakatga keladi va atrof- muhitga hech qanday zarar keltirmaydi. Endigi vazifa, atrof-muhitni o„ta darajada ifloslantirayotgan turli sanoat korxonalari, zavod, fabrikalar muammosi. Agarda olimlarimiz, bu borada bosh qotirishib, teplovozlar o„rniga elekrichkalar, avtomobillar o„rniga elektromobillar yaratishgandek, kashfiyotlar qilishsa bu muammo ham o„z echimini topardi. Kelajakda esa, sanoatning boshqa, hamma sohalarini ana shu yo„sinda, muqobil, atrof-muhit uchun zararsiz energiya manbalariga o„tkazilishi maqsadga muvofiqdir. Yoki bo„lmasa sanoatning barcha sohalarida ishlash prinsipini tubdan o„zgartirib, shunday yuksak texnologiyalar yaratish lozimki, ularning atrof- muhitga halokatli ta‟siri bo„lmasin. Albatta, yangicha ish uslubini yaratish, ekologik xavfsiz texnologiyalarni kashf etish o„z-o„zidan amalga oshib qolmaydi. Buning uchun, rahbarlar, olimlar, konstruktorlar, ilmiy tadqiqotchilar va o„sha soha mutaxassislardan o„zlarining izlanuvchanlik, yaratuvchanlik, ijodkorlik, novatorlik, tashabbuskorlik kabi xislatlarini namoyon etishlari talab etiladi. Umuman olganda bu masala, faqat yuqorida sanab o„tilgan ijtimoiy qatlamlargagina emas, balki jamiyatda yashovchi barcha toifa va tabaqaga mansub kishilarga daxldordir. Xulosa qilib aytadigan bo„lsak, sanoat, ilmiy-texnika taraqqiyoti hozirgi ko„rinishining ba‟zi bir jihatlari tabiat, biosfera va insoniyat kelajagi uchun nomaqbuldir. Insoniyatning oldida qisqa fursatlarda hal etilishi shart bo„lgan vazifa – sanoat va texnika taraqqiyoti qonuniyatlarini tabiat va biosfera qonuniyatlariga moslashtirish va uyg„unlashtirishdan iboratdir. Insoniyat sanoat va texnika taraqqiyotini shunday yo„llarini kashf etishi kerakki, bu yo„llar insoniyatni zavoli uchun emas, aksincha istiqboli uchun xizmat qilishi zarur. |
