1-mavzu: Til va tafakkur, ularning o’zaro munosabati

VII. Uyga vazifa.
“Jannatmakon diyor” mavzusida matn yozish, matnda sinonim va antonimlardan foydalanish.

Fonetika va leksikologiya bo’limi yuzasidan amaliy mashg’ulotlar

1-topshiriq

Garchi shuncha mag’rur tursa ham ,

Piyolaga egilar choynak
Shunday ekan, manmanlik nechun?
Kibr-u havo nimaga kerak?
Kamtarin bo’l, hatto bir qadam
O’tma g’urur ostonasidan.
Piyolani shuning uchun inson
O’par doim peshonasidan. (E. Vohidov)

1. So’zlarni bo’g’inga bo’lib ko’chiring. Ajratilgan so’zlardagi fonemalarga tavsif bering.

2. Fonema, uning asosiy belgisi, fonema va allafonlar (variantlar) haqida ma’lumot bering.


2-topshiriq


TOSHKENT GULLARI

Eh, Toshkent gullari, rang-barang gullar

Bir g’ubor topmaysiz yaproqlarida
Qizlardek muloyim, qizlardek ma’yus
Qizlar kulgisi bor yonoqlarida

Anvoiy ranglari entiktiradi.

Dillar yasharadi, ko’zlar yashnaydi.
Eh, gullar hamisha sizga tashnaman.
Yuragim hamisha sizga talpinar.

Uzub tutmaguncha aziz do’stlarga

Ta’rif qilolmayman jamolingizni
Hidlab, yuzin surtmay yaprog’ingizni
Hech kim his qilolmas kamolingizni.
Xiyobon kezarkan ko’nglim, xayolim,
Yuvilgan top-toza barglarda qoldi.
O’zim qo’shiq bo’lib qaytdim uyimga,
Xotiram ozoda parklarda qoldi.

Bir xayol singari sarxush, baxtiyor

Qalamga tutindim kelib ohista.
Eh, Toshkent gullari, rangba-rang gullar,
Mehrim, muhabbatim hamisha sizga. (S. Zunnunova)

1. Hozirgi zamon o’zbek adabiy tiling orfoepik me’yorlari haqida ma’lumot bering (yuqoridagi matn asosida).

3. Fonetik o’zgarishga uchragan so’zlarni ajratib, turini aniqlang.


3-topshiriq
1. Ha, shu... ming qo’y qayoqda, bolalik paytlar esga tushib ketdi. G’o’za sug’organ chog’laringni esladingmi, inim? (O. Yoqubov)
2. Akram chuqur tin oldi. (O. Yoqubov)
3. Sayyora yuragiga quyilib kelayotgan issiq to’lqin sekin tarqalayotganini sezib, chuqur nafas oldi. (O. Yoqubov)
4. Ishlagan paytlarida yuragidagi g’ubor ko’tarilar, xayolidagi og’ir o’ylar esdan chiqib, dili sal yorishar edi. (O. Yoqubov)
5. Kaftim uzra jon olg’uvchi yor zulfingning tolasi,
Lol qoldirar tun siyohin qoralarning qorasi.
Muncha to’ymas qalb ko’zlarim yor soching bir bandiga,
Kiftida ash’or yanglig’, sho’x kokil risolasi, ( A.Xoji)
6. Savol ancha malol kelganini ko’rib, Saida ichida: "Muncha ham to’ng, muncha ham so’xtasi sovuq odam ekan,"-dedi-yu, bo’lak gap aytmadi. (A. Qahhor)
7. Erur bas chu husn-u malohat senga,
Yasanmoq, bezanmoq ne hojat senga. (A. Navoiy)
8. Dovruq tindi ohista-sekin,
So’zlardagi yolqin, alanga,
Lablardagi otash, harorat,
Bo’lar edim g’amxo’r, mehribon.
Men seniki abad, umrbod. (A.S. Pushkin)
9. Jahonda, dunyoda, olamda men yolg’iz emas, do’stlar,
Jigarband-u, qarindosh-u, yaqin xesh-u taborim bor. (Habibiy)
10. Qing’ir-qiyshiq, sertuproq ko’chaning har yer-har yerida pastak tomiga pichan bosilgan uylar uchrab qoladi. (Said Ahmad)
11. El-yurtning yuziga qandoq qarayman endi, bir bechora begunoh o’lib ketdi. (S. Ahmad)
12. Mana, qarshingizda turgan barvasta qomatli, qarashi burgut nigohini eslatadigan, butun vujudidan kuch-g’ayrat, vafo, sadoqat, sezilib turgan kishi mana shu zavodning ilg’or ishchisidir. (H. Nazir)
13 Bu qo’shiq shunchalar yoqimli, shirali ediki, temirchi yigitning yuragida allaqanday bir hisni uyg’otib yubordi. (S. Ahmad)
14. Tetik, ziyrak, ulug’, dono xaloyiq,
Bahs bergay bilib har kimga loyiq. (I. Sulton)
15. Neki qalbingizga cho’g’ bo’lib tushgan
Sening otashing-la toblangan bari.
G’ishtin binolaring taftida pishgan
Muhabbat atalmish sevgi gavhari.
O’ylar surar edik tebranganda uzoq
Toliba Layli-yu, Talaba Majnun.
Muhabbat darsidan bergansan saboq,
Bafo darsxonasi, ey dorulfunun.
Sening quchog’ingda topdik do’st-u yor,
Do’stlik nimaligin anglab ololdik.
Hazil mutoyiba bo’lsa ham bisyor,
Va lekin do’stlikka sodiq qololdik.
Bu kun har qaylarda yursak ham yiroq
Do’stlarni eslaymiz dilda hayajon
Otashin do’stlikdan berganda saboq
Ey, sen dorilfunun - munis onajon. (A. Oripov)
1. Ko’chiring. Sinonimik uya (qator)ga ega bo’lgan so’zlarning ostiga chizing, ularning sinonimlarini toping.
2, Sinonimlar, ularning turlari haqida ma’lumot bering. Sinonmik uya (qator), dominanta terminlarga izoh bering.