1-modul. Baslawısh tálimdi modernizaciyalaw tiykarları (Mektepti modernizaciyalaw) pániniń predmeti

Amerikada eń belgili hám keń tarqalg’an yag’niy universitetke kiriwde talap etiletugin testler SAT (Scholastic Aptitude Test) 4 bo’limnen turadi hám inglis tili matematika páni boyinsha bilimin uqipliligin aniqlaydi. Bul testti jilina 7 ret tapsiriw mumkin. Test ACT 4 predmetten turadi inglis tili, matematika, oqiw, tábiy pánlerden boladi. Qazaqstanda UBT (ulttiq biring’ay test) bul test 5 predmetti oz ishine aladi to’rtewi májburiy aqirg’isi pitkeriwshiniń qálewine baylanıslı. Joqari oqiw ornina tapsiriwda UBT pánleri tapsirip atirg’an oqiw orniniń pánlerine mas keliwi kerek.
Zamanagóy sharayatlarda pánlerdi oqıtıwda olardıń integraciyasın támiyinlewge jeterli itibar berilmey atır. Hátte, orta arnawlı, kásip-óner tálimi oqıw jobalarındaǵı fizika hám elektrotexnika, ximiya hám materialshunoslik sıyaqlı pánler de sistemalı óz-ara baylanıslılıqtı támiyinmegen halda oqıtılıp atır.
Mashqalanı saplastırıwǵa qaratılǵan ilajlar bolsa tiyisli oqıw jobalarında bul pánlerdi oqıtıwdıń waqıt boyınsha muwapıqlastırılıwı yamasa pánler mazmunın uyǵınlastırıwǵa tiyisli ilajlar menen sheklenip atır. Onı tupten sheshiw ushın bolsa, studentler iyeleytuǵın bilimleri joqarı sapa dárejesin támiyinleytuǵın oqıw pánleri integraciyasınıń zárúrli shárt-shárayatları, forma, mazmun hám quralların islep shıǵıw talap etilip atır. Oqıw pánin úyreniwden maqset oqıwshın pándegi ob'ektiv jańalıq penen tanıstırıw emes, bálki ol jaǵdayda sub'ektiv jańalıqqa iye bolǵan bilimlerdi qáliplestiriwden ibarat. Sol sebepli, oqıw pánleri integraciyası ilimdegi sol processlerden ajralıp turadı.
Bul mániste integraciya - pánlerdiń differentsiatsiyasi sebepli tariyxan quram tapqan oqıw pánlerine bólip oqıtıw sistemasınıń kemshiliklerin ońlawǵa qaratılǵan olardıń óz-ara baylanıslılıǵın támiyinlew forması retinde qaralıwı múmkin.
Oqıw pánlerin integraciyalawdıń didaktik mánisi túrli oqıw pánleri boyınsha jańa bilimlerdi qáliplestiriwdiń kontseptual struktura hám metodların anıqlaw imkaniyatın beretuǵın pedagogikalıq ilajlar tártibi hám de nizamlıqların islep shıǵıw zárúrshiligi menen belgilenedi. Tar mániste qaralganda, oqıw pánleri integraciyası pán tarawları hám ilimiy bilimler óz-ara sinteziniń ajıralmas dawamı esaplanadı.
Oqıw pánleri integraciyasınıń tiykarǵı maqseti sub'ektiv jańa bilimlerdi sintez etiwden ibarat bolıp, integraciya processleriniń bas penenwazıypası - sub'ektiv jańa ilimiy bilimlerdi sintez etiwge qaratılǵan pedagogikalıq texnologiyalardı islep shıǵıwdan ibarat.
Mashqalanı saplastırıwǵa qaratılǵan ilajlar bolsa tiyisli oqıw jobalarında bul pánlerdi oqıtıwdıń waqıt boyınsha muwapıqlastırılıwı yamasa pánler mazmunın uyqaslastırıwǵa tiyisli ilajlar menen sheklenip atır. Onı tupten sheshiw ushın bolsa, studentler iyeleytuǵın bilimleri joqarı sapa dárejesin támiyinleytuǵın oqıw pánleri integraciyasınıń zárúrli shárt-shárayatları, forma, mazmun hám quralların islep shıǵıw talap etilip atır. Oqıw pánin úyreniwden maqset oqıwshını pándegi ob'ektiv jańalıq menen tanıstırıw emes, bálki ol jaǵdayda sub'ektiv jańalıqqa iye bolǵan bilimlerdi qáliplestiriwden ibarat. Sol sebepli, oqıw pánleri integraciyası ilimdegi sol processlerden parıq etedi.
Bul mániste integraciya - pánlerdiń differenciyasi sebepli tariyxıy quram tapqan oqıw pánlerine bolıp oqıtıw sistemasınıń kemshiliklerin ońlawǵa qaratılǵan olardıń óz-ara baylanıslılıǵın támiyinlew forması retinde qaralıwı múmkin.
Oqıw pánlerin integraciyalasqan jaǵdayda úyreniwde sub'ektiv jańa bilimler sintezi qanday keshedi? - degen soraw júzege keliwi múmkin. Didaktikada túrli pánlerge tiyisli oqıw materialların bir kursqa birlestiriw sıyaqlı integraciyanıń túrli formaları usınıs etiledi. Biraq, pedagogikalıq tájiriybeler bul sıyaqlı sırtqı kórinislerdiń jetkilikli nátiyje bermewin kórsetip atır. Biz, tálim sistemasında tariyxıy quram tapqan pánlerge bólıp oqıtıw sisteması saqlanıp qalıwınıń tárepdarımız. Oqıw pánleri salıstırǵanda ǵárezsiz bolıwı kerek, sebebi olardıń hár biri óz tili, túsinikler quralı, metodologiyasi, metodikası, izertlew predmeti hám kontseptsiyasına iye bólek pán salasın bildiredi.
Sol menen birge, olardı óz-ara baylanıslılıqta úyreniw menen baylanıslı múmkinshilikler ámelge asırılıwı kerek. Bunday múmkinshilik atap aytqanda pánler ara jandasıw tiykarında támiyinlenedi. Onı oqıw pánlerin integraciyalaw forması retinde de, sub'ektiv jańa bilimlerdi sintez qılıw metodı retinde de qaraw múmkin. Biz pánler ara jandasıwdı ulıwma bilim beriw hám de arnawlı pánlerdi integraciyalawda pedagogika páni ushın eń optimal baǵdar retinde qaraymız. Biz oqıw pánlerin integraciyalaw nátiyjesi pánler óz-ara baylanıspaǵan jaǵdayda uyretilgende qáliplestiriw múmkin bolmaǵan sub'ektiv jańa bilimlerdiń ózlestiriliwi, - degen kontseptual ideyaǵa tayanamiz.
Ilmde jańa bilimlerdiń pánler ara sintez procesi júdá aste keship, geyde ol bir qansha on jıllıqlarǵa teń dáwirdi óz ishine aladı. Oqıw processinde oqıtıwshı bir yamasa bir neshe shınıǵıw, yamasa hátte bir neshe minut ishinde studentti ilgeri túrli pánlerine tiyisli ózlestirilgen bilimlerge súyeniwshi sub'ektiv jańa bilimge alıp keliwi kerek boladı. Yaǵnıy, bilimlerdi tayın jaǵdayında beriw emes, bálki olardıń sintezi ushın tiyisli shárt-shárayatlar jaratılıwı kerek. Bul wazıypanı ámelge asırıwdıń texnologiyalıq usıllarınan biri bir tarawǵa tiyisli bilimlerdi basqasına alıp ótiw menen baylanıslı bolıp, ol pánler ara baylanıslardı ornatıwdıń tiykarǵı mexanizmi esaplanadı. Atap ótiw kerek, bilimlerdiń hár qanday alıp o'tiliw jaǵdayı sub'ektiv jańa bilimler sintezine alıp kelmeydi. Onıń ushın bul bilim inversiyaga dús keliwi kerek.
Oqıw - intellektual miynet túrlerinen biri. Mámleketimizde millionlap oqıwshılar mekteplerde oqıydı. Oqıw - bul ayriqsha ózgeshelikke iye miynet bolıp tabıladı. Usı zat anıq, bul miynet de belgili bir nátiyjege erisiw ushın kóp yamasa az kúsh sarıplanıwına qaray ol yamasa bul dárejede nátiyjeli bolıwı múmkin.
Oqıwshılardı hár bir jumısqa kirisiwden aldın qále jazba, qále awızsha joba tuzip alıwǵa úyretiw kerek. Social óndiriste de, jeke jumısta da tártiplilik, únemlilik rejeniń bar ekenligi hám jetiliskenligine baylanıslı Ayırım pedagogikalıq izertlewler hám tartıslarda tárbiya túsinigin ekinshi orinǵa jıljıtıp, onı joqqa shıǵarıwshı zárúrli subektiv-obektiv kórinistegi kategoriya bar, bul-talim bolıp tabıladı. Talimniń sáykeslik tárepi sonda ol tárbiyanı sociallıq jaǵday retinde pedagogikalıq iskerlik shaxstıń qáliplesiwin ozine birlestirib áne sol úsh tiykarlarda real pedagogikalıq processni dúzedi. Bul process túrli talim-tárbiya konsepciyaları, teoriyalar járdeminde proektlestiriledi hám talim sisteması hám mákemelerinde bolıp ótedi.