1. Oqıw materialları

Ulıwmainsanıy qádiriyatlar. Házirgi shárayattan kelip shıġıp belgili bir universal tiykar sıpatındaġı «jańa insanpárwarlıqtıń» mánis-mazmunı jer sharında jasawshı barlıq adamlardıń mańızlı máplerin sáwlelendiretuġın hám sol sebepli pútkil dún`yada ulıwmalıq qádiriyatlar sıpatında qabıl etiletuġın bolmıs normaları hám principlerin ornatıwdan ibarat. Bunday qádiriyatlardıń ayırımları alġashqı ret jáhán dinlerinde ulıwmainsanıy qaġıydalar sıpatında táriyplengen.
Keyin ala belgili bir insan dún`yalıq ádep-ikramlılıq hám qádiriyatlar ulıwmalıq sistemasın jaratıwdıń baslawısh tayanısh noqatına aynaldı. Bul adamlar, mámleketler hám xalıqlar ortasındaġı múnásebetlerde ádep-ikramlılıqtıń «altın qaġıydasın» júzege shıġarıw múmkinligi hám zárúrlikti járiyalaġan Farabiy, Ibn Sino, T.Gobbs, P.Gassendi, M.Vol`ter, J.J.Russo, I.Kant, G.Gerder hám basqa oyshıllar etikasında ásirese bórtip kózge taslanadı. Onıń bizge shekem hár qıylı kórinislerde jetip kelgen mazmunı Vol`terdiń bayanlaġanında barlıq adamlarġa qaratılġan insanıy shaqırıq sıpatında jańlaydı: «Óziń menen qanday qarım-qatnasıq qılıwların qáleseń, basqalar menen sonday qarım qatnasıq qıl». Áyne usı XVII ásirde inglis liberalizminiń jarqın wákili J.Lokk (1632-1704) insannıń ajıralmas huqıqları (jasaw, erkinlik, menshik huqıqı hám t.b.) qol qatılmaslıġı haqqdaġı ideyanı ilgeri súrdi. Áliysher Nawayı óziniń ataqlı «erkinlik», «teńlik», «birdemlik», «ádolat» uranların járiyalap, adamlardıń ulıwmainsanıy qádiriyatlarġa bolġan ishonimin bekkemledi.
Olar tolıq halda BMSH Bas Assambleyası 1948-jıl 10-dekabr`de qabıl qılġan Insan huqıqları umumjáhán deklaraciyasında óz ańlatpasın taptı hám 1975-jılda xalıqaralıq Xel`sinki pitimi menen tastıyıqlanıp, jáhán hámjámiyeti tán alıwshı ulıwmalıq normaġa aynaldı.
Insaniyat ózin-ózi shólkemlestiriwshi janlı sistema sıpatında óz bar bolıwı, jasawı ushın gúres alıp barmaqta, jaqsıraq keleshekke erisiwge háreket etpekte. Bunda házirgi globallasıw processleri hám olar júzege keltirip atırġan hár qıylı mashqalalar insaniyat aldındaġı pıtırańqılıq hám konfliktlerdi jeńip, óz birligine qaray háreket qılıw, áyne waqıtda mádeniyatlar, ásirlik dástúrlerdiń ózine tánligin, ayırım milletler hám xalıqlardıń ózgesheliklerin saqlawdan basqa shara qaldırġanı joq. Bunday birlesiwge bolsa, tek ġana ulıwmainsanıy qádiriyatlardı tán alıw hám ularġa ámel qılıw arqalı erisiw múmkin.