1. Oqıw materialları

Sistemalardıń ózine tán ózgeshelikleri. Sistemalardıń áhmiyetli ulıwmalıq ózgeshelikleri sistemalı jantasıwdıń bir qansha principlerin táriyplew imkaniyatın beredi.
Birinshi – birpútinlik principi. Hár qanday sistema kóp sanlı elementlerden quraladı, lekin olardıń jıyıntıġına baylanıslı emes.
Ekinshi princip – sistemalı dúzilistiń ierarxiyalılıġı: sistemanıń hár bir elementi quramalı dúziliske iye bolıp, salıstırmalı ġárezsiz sistema sıpatında qaraladı. Áyne waqıtta úyrenilip atırġan sistema quramalıraq sistema quramına onıń elementlerinen biri sıpatında kiredi.
Úshinshi princip – sistemanı qurawshı elementler bir-biri menen belgili bir múnásibetlerge kirisedi. Olardıń arasında eń áhmiyetlileri sistema qurawshı, sistemanıń birpútinligin támiyinlewshi elementler bolıp tabıladı.
Sistemanı úyreniw strukturalıq hám funkcionallıq jantasıwlardan paydalanıwdı kózde tutadı.
Strukturalıq jantasıw sistemanı onıń dúzilisi hám forması kóz-qarasınan úyreniw imkaniyatın beredi.
Funkcionallıq jantasıw bolsa, sistemanıń minez-qulkı hám basqa sistemalar menen óz-ara baylanısların izertlew ushın imkaniyat jaratadı. Sistemalardıń óz-ara baylanısı kauzal, anıq belgilengen hám statistikalıq, yaġnıy itimal tutılġan bolıwı múmkin. Sistemanıń ortalıqtaġı minez-qulkı aktiv hám reaktiv bolıwı múmkin. Sistemanıń aktiv minez-qulkı maqsetlar kóz-qarasınan sıpatlanıwı múmkin.
Sistemalardıń tipleri. Sistemalardıń ulıwmalıq belgileri menen bir qatarda, belgili bir tipleri tek ózine ġana tán bolġan tipologiyalıq belgilerge iye. Mısalı, belgiler sistemaların úyreniw menen ilimiy bilimniń ayrıqsha tarawı - semiotika shuġıllanadı. U biziń til haqqındaġı, mádeniyat, túrli tillerdiń uqsas aspektleri hám parıqları haqqındaġı túsiniklerimizdi sezilerli dárejede bayıtadı.
Kibernetika basqarıwshı sistemalar minez-qulqın úyrenedi, bul racional tiykarlanġan basqarıw sistemaların jaratıw imkaniyatın beredi. Oyınlar teoriyası biziń konfliktlasip atırġan sistemalar haqqındaġı túsiniklerimizdi bir kansha keńeytedi, sinergetika bolsa kútá quramalı sistemalar minez-qulkınıń nızamlıqların anıqlaydi. Solay etip, sistema, struktura hám element kategoriyaları ilim hám filosofiyanı bunnan bılay da bayıtıp, áhmiyetli metodologiyalıq wazıypanı atqaradı.
Elementleri hám strukturasınıń ózgesheligiga kóre sistemalardıń hár qıylı túrleri parıqlanadı. Ob`ektiv bolmısta bar bolġan materiallıq sistemalardı hám ob`ektiv bolmıstıń insan sanasındaġı sáwleleniwi esaplanġan ideal sistemalardı parıqlaw ásirese keń tarqalġan. Elementleri hám baylanıslarınıń sanına kóre ápiwayı hám quramalı sistemalar parıqlanadı.