1 O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi
Download 5.01 Kb. Pdf ko'rish
|
12789 1 492CE21AA8C996084180736D503611FEDEC6B091
- Bu sahifa navigatsiya:
- Alisher Navoiy
Kalit so‘zlar: Sohibqiron, “Temur tuzuklari”, madaniyat, Oqsaroy, Tarag‘ay,
Ko‘ragon. Agar Temur qayerda fan, madaniyat va san’at ahlini uchratsa, ularni o‘z homiyligiga olar, ularga izzat-ikrom ko‘rsatar, ularning tarbiyasiga ahamiyat berar hamda bu zotlardan o‘z oliy majlisida nadim (maslahatchi) sifatida va boshqa lavozimlarlarda foydalanardi. Alisher Navoiy Tarixchi olimlarimiz tomonidan eng ko‘p o‘rganiladigan tarixiy shaxslardan biri bu Amir Temurdir. Uning qilgan ulkan ishlaridan bir qismi haqida to‘xtalishni lozim topdik. Amir Temur davrida fan va adabiyot rivojlandi va gullab-yashnadi. Tarixchi Ibn Arabshohning ma’lumot berishicha: “Temur olimlarga mehribon bo‘lib, sayyidu shariflarni o‘ziga yaqin tutardi. Ulamo va fozillarga to‘la-to‘kis izzat ko‘rsatib, ularni har qanday kimsadan batamom muqaddam ko‘rardi”. “Temur tuzuklari”da ulamo va fuzalolar hurmatga muvofiq insonlar sifatida jamiyat ijtimoiy tarkibining o‘n ikki toifasi vakillari qatoriga kiritilgan. Shu o‘rinda ta’kidlash joizki, har qanday jamiyat taraqqiyotini ilm-ma’rifatsiz tasavvur qilib bo‘lmaydi. Buni teran anglagan Sohibqiron hokimiyatga kelishi bilan chiqargan dastlabki farmonlarini madrasalar barpo etishga, ilm toliblariga nafaqalar tayinlash bilan boshlagan. Qaysi bir shaharga tashrif buyurmasin, Amir Temur avvalo o‘sha yerlik olimu-fozillar bilan uchrashar,ular bilan suhbat qurar,turli mavzularda bahslashar edi.Tarix,matematika, astronomiya, me’morchilik sohalarida yuksak salohiyatga ega Amir Temur uchun tabiiy hol edi. Amir Temur davriga kelib Samarqand olimlar maskaniga aylanishi bilan madrasalarning vazifalari ham kengaya borib, ular yuqori saviyali ilm-fan -169- muassalariga aylana bordi.O‘sha davrda Damashqdan keltirilgan yosh tolibi ilm Ibn Arabshohning Samarqanddagi Iduku Temur madrasasida tahsil olib, tarixchi olim bo‘lib yetishganligi fikrimizning dalilidir. Temur davrida qurilgan va obod etilib, faoliyati ijobiy yo‘lga qo‘yilgan madrasalar birgina Samarqand shahrining o‘zida o‘nga yaqin edi. Temurning suyukli nabirasi Muhammad Sulton madrasasi,Bibixonim madrasasi, Feruzshoh madrasasi, Iduki Temur madrasasi va boshqalar shular jumlasidandir. Bundan tashqari Amir Temurning bevosita ustozligida temuriylardan tashqari qariyb 80 dan ortiq mashhur davlat arboblari,talantli sarkardalar, yirik siyosatchilar yetishib chiqadi.Shu o‘rinda Xoja Abdumalik, Amir Usmon Abbos,Amir Shoh Malik, Amir Joku Barlos, Amir Jaloliddin kabilarning sanab o‘tish joiz. Olimlar Amir Temurni ilm-fanga e‘tiborini alohida ta’kidlaydilar. Jumladan tarixchi Abdurazzoq Samarqandiy uni “Davlat va dinning qutbi, hazrat sohibqiron Amir Ko‘ragon” deb ta’riflagan. Amir Temur davrida Hindiston, Sheroz, Isfahon va Damashqning mashhur usta-hunarmandlari mamlakatda hashamatli imoratu inshootlar bino qilganlar. Amir Temur zabt etgan mamlakatlarning bir qator shaharlari Bag‘dod, Darband, Baylaqonni qayta tikladi va saltanatning barcha shaharu qishloqlarida keng bunyodkorlik ishlarini olib bordi. Amir Temur Tabrizda masjid, Sherozda saroy, Bag‘dodda madrasa, Turkistonda mashhur shayx Ahmad Yassaviy qabri ustiga maqbara qurdirgan bo‘lsa-da, lekin asosiy e’tiborini ona shahri Kesh va poytaxti Samarqandga qaratdi. U saltanat qudratini qurilishlarda ifoda etgan. Uning qurilishlarida Sharq va musulmon dunyosining tafakkuri o‘z ifodasini topgan. Barcha sohalarda transformatsiyalashuv jarayonlari kechgan. Amir Temur hukmronligining ilk davrida Kesh shahrini poytaxtga aylantirish niyatida bo‘lib, uning obodonchiligiga katta ahamiyat berdi, bu yerda mashhur Oqsaroy qad ko‘tardi. Amir Temur Keshni Movarounnahrning madaniy markaziga aylantirishga harakat qildi. Shu boisdan bu shahar «Qubbat ul-ilm val-adab» unvoniga ega bo‘ldi. -170- Amir Temur turk, arab va eronliklar tarixini chuqur bilgan. U tibbiyot, riyoziyot, falakiyot, tarix, adabiyot, tilshunoslik ilmi namoyandalari, shuningdek, ilohiyot va din sohasidagi mashhur ulamolar bilan muzokaralar o‘tkazgan. Amir Temur saroyida ulamolardan mavlono Abdujabbor Xorazmiy, mavlono Shamsuddin Munshiy, mavlono Abdullo Lison, mavlono Bahruddin Ahmad, mavlono Nu’monuddin Xorazmiy, Xo‘ja Afzal, mavlono Alouddin Koshiy, Jalol Hokiy va boshqalar xizmat qilardi. Amir Temur davlat poytaxtiga musulmon olamining eng mashhur va bilimdon olimu-ulamolarini to‘plashga intilgan. Ularni har tomonlama ijtimoiy jihatdan himoya qilgan, davlatni boshqarishda olimlarning maslahatlariga tayangan va ulardan foydalangan. Amir Temur o‘z davrida eng boy bo‘lgan kutubxona tashkil qildirgan. Bu kutubxonaga qadimgi yunon-rim olimlari, arab dunyosi, O‘rta Osiyo Uyg‘onish davri buyuk olim va mutafakkirlarining asarlari to‘plangan va yangi ilmiy kashfiyotlarni amalga oshirishga qulay sharoitlar yaratilgan. Ulug‘bek akademiyasi ham Amir Temur tomonidan ilm-fan sohasiga qo‘yilgan poydevorning mahsulidir. Buyuk ipak yo‘li, hunarmandchilik, ichki va tashqi savdoning rivojlanishi madaniyatlararo, jumladan, ilm-fan o‘rtasidagi aloqalarni ham rivojlantirishga, bu sohada keng integratsiya jarayonlarining yuzaga kelishiga turtki bergan. Amir Temurning 27 davlatni birlashtirgan saltanatida mustahkam davlat boshqaruv tizimining yaratilishi, adolat, tinchlik, barqarorlik va taraqqiyot uchun katta imkoniyatlarning mavjudligi ilm-fan ravnaqiga ham muhim ta’sir ko‘rsatgan. Download 5.01 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling