1 sh. T. Otaboev t. I. Iskandarov

CHIQINDI 
SUYUQ 
AXLATLARNI 
TUPROQ 
YORDAMIDA 
ZARARSIZLANTIRISH 
 
Gigienaga bag’ishlangan adabiyotlarda yozilishicha, xo’jalik chiqindi 
suyuq axlatlarni tuproq yordamida zararsizlantirish masalasi XIV asr 
boshlarida hal qilingan. SHuningdek, 1893 yilda sanitariya vrachi P. P. 
Belousov o’zining «Suyuq axlatlarni tuproq yordamida zararsiz holatga 
keltirish va rus shaharlarida assenizaciya yo’li bilan zararsizlantirish 
yo’llari» deb nomlangan dissyertaciyasida bu muammoni hal qilib berdi. 
Tuproq juda kuchli o’z-o’zini tozalash xossasiga ega bo’lib, bu 
ayniqsa najasni zararsizlantirishda sanitariya talabiga javob byeradi. 
Tuproqqa solinadigan, organik moddalarga boy bo’lgan axlatlar 
miqdori belgilangan normada bo’lsa, ular tezda minyerallashadi 

---

418
(noorganik), axlatdagi mikroblar tez qiriladi. Suyuq najas —axlatlar tuproq 
yordamida zararsizlantirilsa tuproqning fizik xususiyatlari va kimyoviy 
tarkibi o’zgaradi. YA’ni, tuproqda azot, fosfor, kaliy va mikroelementlar 
miqdori ortadi, bunday tuproq qishloq xo’jalik ekinlari hosildorligini 
oshiradi, unga yuqori darajadagi issiqlikda etishtiriladigan ekinlar ekiladi, 
ammo bunday tuproqda etishtirilgan ekinlar hosili gijja tuxumlari bilan 
zararlanishi mumkin. Najas —axlatlar tuproq bilan zararsizlantirilganda 
sanitariya qoidalariga jiddiy amal qilish talab qilinadi. 
Uzoq olib borilgan kuzatishlardan va qishloq xo’jaligida orttirilgan 
tajribalardan ma’lum bo’lishicha, najasni tuproq bilan ikki xil usulda 
zararsizlantirish mumkin. 
1. Assenizaciya (zararsizlantirish) shudgorlari. Bunday shudgorlarda 
najas tuproq yordamida zararsizlantiriladi va bu tuproqqa ekinlar almashlab 
ekiladi. 
2. Haydash shudgorlari — bunday shudgorlardan bo’sh yerlar kamroq 
bo’lgan nohiyalarda foydalaniladi va bu shudgorlarga ekin ekilmaydi.