1. шахмат pra indd

Endshpilning ikkinchi qoidasi: 
Har qaysi sipohning faolligi va harakat doirasining kengligi. 
Endshpilda kam sipoh qolsa, uning qiymati ham yuqori bo‘ladi, 
ya’ni o‘yin oxirida taxtada mavjud bo‘lgan barcha kuchlarni 
faollashtirish va ularning harakat doirasini kengaytirish lozim. 
Endshpilning uchinchi qoidasi : 
Piyodalar 
joylashuvi 
katta 
rol 
o‘ynaydi. Ko‘pgina 

---

99 
endshpillarda piyodalarning qay tartibda joylashishi o‘yinning 
taqdirini hal qiladi. 
Yakka va qavat piyodalar – vaziyatning nuqsonidir. 
Endshpilda asosan shu uch qoidaga amal qilish kerak. Bulardan 
tashqari endshpilning bir qancha kichik qoidalari ham borki, ular 
bilan shaxmatchilar amaliy o‘yin davomida duch keladilar. 
Izoh tariqasida shuni aytib o‘tish kerakki, o‘yin oxirlashgan 
sayin piyodalarning kuchi ortadi. Istagan yengil sipohni uch 
piyodaga almashtirsa bo‘ladi, sababi o‘yin oxirida uch piyoda – 
fildan ham, otdan ham kuchli hisoblanadi. 
 
2.7. Shaxmat o‘yinining bo‘linishi 
Shaxmat o‘yini 3 qismga bo‘linadi: 
1. 
Debyut – o‘yinning boshi. 
2. 
Mittelshpil – o‘yinning o‘rtasi. 
3. 
Endshpil – o‘yinning oxiri. 
Debyutlarning o‘zi ham 3 qismga bo‘linadi: 
1. 
Ochiq debyutlar 
2. 
Yarim ochiq debyutlar 
3. 
Yopiq debyutlar 
Umumlashtirgan holda aytadigan bo‘lsak, shaxmat o‘yinida 
50 dan ortiq debyut turkumi bor. Ular bilan birma-bir
tanishib chiqamiz: 
Ochiq debyutlar mundarijasi: 
1. 
Shoh gambiti – (e4 – e5, f4 – ...) 
2. 
Folkbeer kontrgambiti – (e4 – e5, f4 – d5, ...) 
3. 
Venacha partiya – (e4 – e5, Oc3 – ...) 
4. 
Fil debyuti – (e4 – e5, Fc4 – ...) 
5. 
Pansian debyuti – (e4 – e5, Of3 – Oc6, c3 – ...) 
6. 
Markaziy debyut – (e4 – e5, d4 – ed, Fzd4 – ...) 
7. 
Markaziy gambit – (e4 – e5, d4 – ed, Fc4 – ...) 

---

100 
8. 
Latish gambiti – (e4 – e5, Of3 – f5, ...) 
9. 
Shotlandcha partiya – (e4 – e5, Of3 – Oc6, d4 – ed, Od4 – ...) 
10. 
Shotlandcha gambit – (e4 – e5, Of3 – Oc6, d4 – ed, Fc4 – ...) 
11. 
Filidor himoyasi – (e4 – e5, Of3 – d6, ...) 
12. 
Ruscha partiya – (e4 – e5, Of3 – Of6, ...) 
13. 
Uch ot debyuti – (e4 – e5, Of3 – Oc6, Os3 – Fc5, ...) 
14. 
To‘rt ot debyuti – (e4 – e5, Of3 – Oc6, Os3 – Of6, ...) 
15. 
Vengercha partiya – (e4 – e5, Of3 – Oc6, Fc4 – Fe7, ...) 
16. 
Italiancha partiya – (e4–e5, Of3–Oc6, Fc4–Fc5, ...) 
17. 
Ikki ot himoyasi – (e4 – e5, Of3 – Oc6, Fc4 – Of6, ...) 
18. 
Traksler kontratakasi – (e4 – e5, Of3–Oc6, Fc4–Of6, Og5–