1. Sug’urta va uning kelib chiqish tarixi qanday kechgan

Foiz risklari – tijorat banklari, kredit muassasalari, investitsion institutlar tomonidan jalb
qilingan mablag‘lari bo‘yicha to‘layotgan foizlarining taqdim etilayotgan kreditlar bo‘yicha foiz stavkalaridan ko‘tarilib ketishi natijasidagi yo‘qotishlar xavfi.
Kredit riski – qarz oluvchi tomonidan asosiy qarzini va tegishli foizlarni to‘lanmaslik xavfi.
Sug‘urtaviy risk – bu sug‘urta hodisasini ro‘y berish ehtimolligi va ko‘rilishi mumkin
bo‘lgan zararning miqdoriy hajmi nuqtai nazaridan baholanadigan xavf.
Nosug‘urtaviy risklar – bu risklar obyektiv mavjud bo‘ladi, ammo sug‘urtalovchi
mas’uliyati hajmiga qo‘shib, ya’ni sug‘urtaga qabul qilib bo‘lmaydi.
Texnogen risklar – inson xo‘jalik faoliyati bilan bog‘liq holda yuzaga keladi: avariyali
holatlar, atrof-muhitning ifloslanishi va sh.k. Texnogen risklarga misol qilib yong‘inning turli
obyektlarga ta’siri bilan bog‘liq bo‘lgan yong‘in risklarini ko‘rsatishimiz mumkin.
Tabiiy risklar – inson faoliyati bilan bog‘liq emas. Ularga asosan tabiiy ofatlar: yer
qimirlashi, suv toshqini, to‘fon, chaqmoq urishi va b. kiradi.
Aralash risklar – bu inson xo‘jalik faoliyati ta’sirida yuzaga keladigan tabiiy xarakterdagi
holatlar. Misol uchun, qurilish ishlarini olib borilishi natijasidagi yer ko‘chishlari.
7-variant

1. 
   Sug’urtaning kelib chiqish tarixi qanday kechgan.
   

Dunyoda sug'urtaga o'xshash dastlabki amaliyotlar Bobilda taxminan 4000 yil oldin uchragan. O'sha davrning tijorat markazi bo'lgan Bobilda karvon savdogarlariga qarz bergan kapitalistlar karvonlarni o'g'irlash yoki to'lovni to'lash holatlarida savdogarlarning qarzlarini yo'q qilishdi. Keyinchalik bu voqea qirol Xammurapi tomonidan qonuniylashtirildi. Hammurapi kodeksining eng katta xususiyati shundaki, unda qaroqchilar hujum qilgan karvonlarning yo'qotishlari boshqa barcha karvonlarda bo'lishishi kerakligini oldindan o'ylamagan. Bu quruqlik transportida xavflarni taqsimlashning birinchi misoli. Miloddan avvalgi Miloddan avvalgi 600 yil atrofida hindular sug'urta xususiyatlari bilan kredit shartnomalarini tuzishni boshladilar. Ushbu turdagi kredit shartnomalari O'rta asrlarda rivojlanib, dengiz ssudasi va yuk tashish sug'urtasining asosini tashkil etdi. Keyinchalik sug'urtaga yaqinroq bo'lgan dasturlar, ayniqsa, dengiz savdosi rivojlanadigan sohalarda kuzatilmoqda. Dastlabki dengiz davlatlari - karfagenliklar, rimliklar va yunonlar orasida kema tashigan yukni qarzga berish orqali portga etib bormaslik xavfini o'z zimmalariga olganlar ham bo'lgan va kema portga xavfsiz qaytib kelganida, ular bergan ssuda miqdori va ular olgan xatar evaziga foizlar jihatidan muhim ulush. Cherkov tomonidan yuqori foiz stavkalari toqat qilinmadi va bir muncha vaqt o'tgach, bu taqiqlandi XVII asrda italiyalik bankir Tonti tomonidan joriy qilingan "Tontinlar" deb nomlangan tizimda ba'zi odamlar birlashib, ma'lum vaqt oralig'ida ma'lum miqdordagi pulni qo'yishdi va davr oxirida tirik qolganlar ular orasida pulni bo'lishishdi. Aksariyat odamlar boshqalarga qaraganda uzoqroq umr ko'rishiga ishonganliklari sababli juda mashhur bo'lgan ushbu tizimda, o'lganlar moddiy zarar ko'radi va o'lim xavfi uchun mukofot puli to'lash ko'zda tutilgan. belgilangan vaqt. Va hayotni sug'urtalashga o'tish shu tarzda boshlandi.XVII asrning ikkinchi yarmi sug'urtaning rivojlanishiga sabab bo'lgan ikkita muhim voqeaga guvoh bo'ldi. Ulardan birinchisi - bu sug'urtalashda statistik usullar va usullarni qo'llash (Ehtimollarni hisoblash), ikkinchisi - 17 yil 2 sentyabrda Londonda yuz bergan, to'rt kun davom etgan va 1666 ta uy va 13.000 ta uyning yonib ketishiga sabab bo'lgan katta yong'in. cherkovlar. 1993-yilning 6-mayida O‘zbekiston Respublikasi Oliy Kengashi (hozirgi Oliy Majlis) «Sug‘urta to‘g‘risida» qonun qabul qildi. Ushbu qonun sug‘urtani rivojlantirishning, sug‘urta bozorini shakllantirishning huquqiy asoslarini, respublikani ijtimoiyiqtisodiy rivojlantirishda sug‘urtaning mavqeyi va o‘rnini belgilab beradi, fuqarolar va yuridik shaxslarning sug‘urta xizmatlariga bo‘lgan talablari to‘liqroq qondirilishini kafolatlaydi, sug‘urta munosabatlari barcha ishtirokchilarining manfaatlari himoya qilinishi va majburiyatlariga rioya etilishini ta’minlaydi.

2. 
   Sug’urta bozori tushunchasi va uning ishtirokchilari.
   

Bugungi kunga kelib O‘zbekiston sug‘urta bozorida 30 ta sug‘urta kompaniyasi faoliyat yuritishmoqda, shulardan 29 tasi umumiy sug‘urta turlari bilan shug‘ullanishsa, 1 tasi hayot sug‘urtasi turlari bilan shug‘ullanmoqda, shuningdek 1 tasi qayta sug‘urtalashni amalga oshiruvchi kompaniya.Iqtisodiyotning umumiy nazariyasida ham, sug‘urta ilmida ham «sug‘urta bozori» va «sug‘urta xo‘jaligi» yangi tushunchalardir. Shunga qaramay, aytish mumkinki, «sug‘urta bozori» tushunchasi o‘ziga nisba- tan bir muncha umumiy hisoblangan «sug‘urta xo‘jaligi» tushuncha- sining pog‘onalaridan biri bo‘lib, sug‘urta xizmatlari oldi-sotdisi bilan bog‘liq. «Sug‘urta xo‘jaligi» sug‘urta sohasidagi sug‘urta xizmatlarini bajarish, taqsimlash, sotish va iste’mol qilish bilan bog‘liq munosabatlar yig‘indisidan iborat. Umumjahon xo‘jaligi miqyosida «jahon sug‘urta xo‘jaligi» atamasini qo‘llash mumkin. Ana shu ma’noda «sug‘urta xo‘- jaligi» sug‘urta tashkilotlarining ta’sis etilishi, tashkiliy tuzilmasi, faoli- yati, boshqaruvi bilan bog‘liq munosabatlarni, shuningdek, sug‘urta kompaniyalarining yoki sug‘urta bozorining boshqa turdagi obyekt- larining sug‘urtaga oid faoliyatini davlat tomonidan tartibga solish munosabatlarini, iqtisodiy munosabatlarda sug‘urtadan foydalanish shart-sharoitlari va asoslarini ifoda etadi. Sug‘urta himoyasiga talab ikki bosh omil bilan: xo‘jalik yurituvchi subyektning va alohida fuqaroning risk-menejmentining elementi sifatidagi sug‘urtaga nisbatan bo‘lgan talabi va shuningdek, sug‘urtalanuvchilarning su- g‘urta xizmatini sotib olish orqali o‘z talabini qondirishga imkon yaratadigan sotib olish layoqati bilan belgilanadi. Ijtimoiy qayta ishlab chiqarishga xos bo‘lgan ehtimoldagi xavf sifatida xatar iqtisodiy muno- sabatlar yuksalishi bilan sug‘urta xizmatlariga bo‘lgan talabning kucha- yishiga olib keladi. Ayni vaqtda davlat ijtimoiy sug‘urta va ta’minot tizimi orqali taqdim etiladigan sug‘urta himoyasining qisqarishi ham, shuningdek, sug‘urta xizmatlariga talabning oshishiga sabab bo‘ladi.Sug‘urta bozori – ma’lum bir pul munosabatlari sohasi bo‘lib, unda savdo-sotiq obyekti sifatida sug‘urta himoyasi qatnashadi hamda unga talab va taklif shakllanadigan maxsus ijtimoiy-iqtisodiy tarmoq hisoblanadi. Sug‘urta bozori keng ma’noda sug‘urta xizmatlarining oldi- sotdisi yuzasidan vujudga keladigan iqtisodiy munosabatlar yig‘indisini aks ettiradi. Sug‘urta bozorining obyektiv asosini kutilmagan baxtsiz hodisalar oqibatida yetkazilgan zararni bartaraf etish yo‘li bilan ishlab chiqarish jarayonlarining uzluksizligini ta’minlash tashkil etadi. Sug‘urta bozorida taklif etilayotgan o‘ziga xos tovar - sug‘urta xizmati hisoblanadi. Uning xarid qiymati bo‘lib sug‘urta qoplamasi shaklini ifodalovchi sug‘urta himoyasini ta’minlash hisoblanadi. Sug‘urta xizmatining narxi sug‘urta tarifida aks ettiriladi. U talab va taklifga taqqoslangan raqobat asosida shakllanadi. Sug’urta kompaniyasi o’z mahsulotini bozorda sotar ekan, zimmasiga katta mas’uliyat olganligini unutmasligi kerak. Chunki, sug’urtalovchi ozgina sug’urta mukofoti evaziga yirik mikdordagi riskni qabul qilib oladi va sug’urta hodisasi ruy berganda zimmasidagi sug’urta qoplamasini to’lashi shart. Shu o’rinda, biz sug’urta kompaniyasiga murojaat qilishni istagan yoki muayyan sug’urta xizmatiga ehtiyoj sezgan shaxslarga sug’urta shartnomasini tuzishdan oldin sug’urta kompaniyasining moliyaviy axvoli, balansi bilan albatta tanishib chiqishlarini maslahat qilamiz.
3. Sug’urta dalolatnomasi va sug’urta franshiza tushunchalarining ahamiyati.
Sug’urta dalolatnomasi -sug`urta hodisasi ro`y berganda sug`urta kompaniyasi tomonidan tuziladigan hujjat. Dalolatnomada molmulkning zararlanish yoxud nobud bo`lish sabablari, ko`rilgan zarar miqdori va boshqa ko`rsatkichlar bo`ladi. Dalolatnomaga zarur hollarda sug`urta hodisasi. Franshiza — sug‘urta hodisasi yuz berganda sug‘urta tashkiloti qoplamaydigan summa. Pul (so‘m) ekvivalenti yoki foiz (%) da ifodalanadi.Franshizaning ikki turi mavjud:1Shartli franshiza — sug'urta tashkiloti barcha zararni qoplaydi, agar ushbu miqdordan oshsa.2Shartsiz franshiza — har qanday holatda to‘lov summasidan ushlab qolinadigan summa. Agar zarar miqdori shartsiz franshizadan kam bo‘lsa, unda hech narsa qoplanmaydi.