1. Tadqiqotlarni loyihalashtirish bosqichi Tadqiqotning texnologik fazasi Tadqiqotning refleksiv fazasi

Tadqiqot natijalarini rasmiylashtirish pallasi. 
Tadqiqot texnologik fazasining yakuniy pallasi bo‘lib uning natijalarini
aprobatsiya qilish, ularni adabiy rasmiylashtirish va chop qilish hisoblanadi.
Natijalarni aprobatsiya qilish bosqichi. Tadqiqotning batafsil aprobatsiyasi bu
– uning xayotiyligi va natijalarining xaqqoniyligi shartlaridan biri, uning
kamchiliklarini o‘z vaqtida to‘g‘rilash va tuzatish usullaridan biridir. “Aprobatsiya”

40
so‘zi lotinchadan kelib chiqqan va “ma’qullash, tasdiqlash” ma’nosini beradi.

Tanqidchilar, opponentlar, xakamlar sifatida hamkasb-olimlar, amaliyotchi
xodimlar hamda ilmiy va pedagogik jamoalar qatnashadi. Aprobatsiya omma
oldidagi ma’ruzalar va chiqishlar, diskussiyalar shakllarida, shuningdek, yozma
yoki og‘zaki taqriz shakllarida amalga oshiriladi. Norasmiy aprobatsiya –
hamkasblar, ilmiy bilimning boshqa sohalari mutaxassislari, shuningdek,
amaliyotdagi xodimlar bilan bo‘ladigan suxbatlar, baxs-munozaralar ham muhim rol
o‘ynaydi. Aprobatsiya natijalari bo‘yicha tadqiqotchi paydo bo‘ladigan savollar,
ijobiy va salbiy baholar, e’tirozlar va maslaxatlarning mag‘zini chaqadi, anglaydi,
hisobga oladi. Bu asosda tadqiqotchi o‘z materiallarini to‘ldiradi, qayta ishlaydi,
zarur bo‘lsa – o‘z tadqiqotining ba’zi fikrlarini qayta o‘zgartirib chiqadi.
Natijalarni rasmiylashtirish bosqichi. Aprobatsiya yakunlangach tadqiqotchi
o‘z tadqiqoti natijalarini adabiy rasmiylashtirish va chop qilishga kirishadi. Chunki
ilmiy ishni xox yozma, xox og‘zaki, xox elektron holda nashr etish tadqiqot
yakunlanishining majburiy sharti bo‘lib hisoblanadi (tabiiy-ki, agar u xaqiqatda
ilmiy ish bo‘lsa): u yoki bu tadqiqotchi tomonidan olingan yangi bilimlar qachonki
jamiyat mulkiga aylangandagina ilmiy bilimga aylanadi.
O‘tkazilgan tadqiqot natijalari adabiy maxsulotning quyidagi shakllarida
rasmiylashtiriladi:
1. 
Referat tadqiqot natijalarini yozma ko‘rinishda taqdim qilishning
boshlang‘ich shakllaridan biri bo‘lib hisoblanadi. Referat yordamida yangi
tadqiqotchilar o‘z tadqiqotining boshlang‘ich natijalarini bayon qiladilar. Referatda
odatda mavzuning nazariy va amaliy ahamiyati ochib beriladi, mavzu bo‘yicha chop
qilingan maqolalar taxlil qilinadi, taxlil qilingan ilmiy material bo‘yicha baholar va
xulosalar beriladi. Referat tadqiqotchining aql-zakovatini, uning mavjud ilmiy
axborotlarni mustaqil ravishda taxlil qilish, tizimlashtirish, sinflash va
umumlashtirish ko‘nikmalarini ko‘rsatishi kerak. Referatlar odatda chop etilmaydi.
2. 
Ilmiy maqola tadqiqotchining eng ko‘p tarqalgan adabiy maxsuloti 
shakli bo‘lib hisoblanadi. Maqolalar ilmiy jurnallarda, ilmiy yoki ilmiy-metodik
to‘plamlarda chop etiladi. Maqola hajmi odatda 5-15 mashina yozuvi varaqlaridan
iborat. Ilmiy maqolada materialning bayon qilinishi tizimli ravishda va ketma-
ketlikda bo‘lishi lozim. Ishning bo‘limlari o‘zaro mantiqiy ravishda bog‘liq bo‘lishi
lozim. Ishning ilmiy uslubiga aloxida e’tibor qaratilishi kerak. Ilmiy uslub uchun
quyidagi asosiy talablar xos bo‘ladi: bayon etishning aniqligi, so‘zlarni qo‘llashdagi
aniqlik, qisqalik va aniqlik, ilmiy terminologiyaga qat’iy amal qilishlik, fikrlarni
bayon qilishda ketma-ketlik borligi, mantiqiylik, fikrlar, da’volarning o‘zaro
bog‘liqligi. Matning adabiy taxririga aloxida e’tibor qaratish lozim.
Ilmiy maqolada yakuniy qism, ilmiy xulosalar va takliflarning bayon qilinishi
katta ahamiyatga ega. Maqolaning ushbu qismida tadqiqot natijalarining ahamiyatli

41
jixatlarini qisqa va aniq ajratib berish va ularni amaliyotda qo‘llash yo‘llarini

ko‘rsatish lozim.
3. 
Ilmiy hisobot, ma’ruza. Ilmiy ishni ilmiy hisobot shaklida ham
rasmiylashtirish mumkin. Ilmiy hisobotga qo‘yiladigan umumiy talablar va
rasmiylashtirish qoidalari tegishli davlat standartida (GOSTda) bayon etilgan.
Ilmiy hisobotga quyidagi asosiy talablar qo‘yiladi: tartibli, aniq tuzilish;
material berilishidagi mantiqiy ketma-ketlik; ishonarli argumentlar; ta’riflarning
qisqa va aniqligi; ish natijalarini bayon qilishning konkretligi; xulosalarning isbotli
ekanligi va tavsiyalarning asoslanganligi.
Ilmiy hisobotda titul varaq, mualliflar ro‘yxati, qisqacha referat, mundarija,
ishning asosiy qismi, foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati va ilovalar bo‘lishi lozim.
Hisobotning referatida hisobotning asosiy mazmuni, uning hajmi, rasm va
jadvallarning miqdori va xarakteri, kalit so‘zlar ro‘yxati, bajarilgan ishning
moxiyati, tadqiqot metodlari, qisqa xulosalar va tadqiqot natijalarini qo‘llash
imkoniyatlari qisqacha bayon etiladi.
Hisobotning asosiy qismi quyidagilarni o‘z ichiga oladi: kirish; mazkur
mavzu bo‘yicha ilmiy adabiyotlarning taxliliy sharxi; tanlangan ish yo‘nalishini
asoslash; bajarilgan ishning metodikasi, mazmuni va natijalarini aks ettiruvchi
hisobotning bo‘limlari (boblari); yakuniy qism (xulosa va takliflar).
Ilovalarga hisobotning yordamchi materiallari kiritiladi: raqamli ma’lumotlari
jadvallari; tadqiqot ishiga ishlab chiqilgan va unda qo‘llanilgan yo‘riqnomalar,
anketalar, testlar va boshqalar; yordamchi tusdagi ko‘rgazmali materiallar va
xokazolar.