10 мавзу. Мантиқ илмининг предмети, асосий қонунлари. Тушунча тафаккур шакли сифатида режа

Мантиқий-структуравий схема: 
Тушунчаларни бўлиш. Ҳар бир инсон атрофидаги одамлар, воқеа-ҳодисалар, 
буюмлар ва б. га ўз муносабатини белгилар экан, уларни тоифаларга, қисмларга, турларга 
Таърифлашнинг 
структураси 
Аниқланувчи қисм- мазмуни очиб берилиши лозим бўлган 
тушунча 
Аниқловчи қисм- аниқланувчи тушунчанинг мазмунини очиб 
берувчи тушунчалар 
Таърифлашнинг турлари 
Номинал таъриф- предметни ифодаловчи тушунчанинг маъносини аниқловчи таъриф. 
Аниқ реал таъриф- предметнинг 
муҳим белгисини кўрсатиш орқали 
таърифлаш
Аниқ реал таърифнинг 2 тури мавжуд: 
1. Яқин жинси ва тур белгисини кўрсатиш орқали 
таърифлаш; 
2. Генетик таъриф. 
Ноаниқ 
реал 
таърифда- 
тушунчанинг мазмуни ѐрдамчи 
воситалар орқали очиб берилади. 
Ноаниқ реал таърифнинг 3 тури мавжуд: 
1.Аксиоматик таъриф. 
2. Контекстуал таъриф. 
3. Индуктив таъриф. 
Таърифлашнинг қоидалари 
1.Таъриф тенг хажмли бўлиши керак, яъни аниқланувчи ва аниқловчи тушунчаларнинг 
хажмлари ўзаро тенг бўлиши шарт. 
2.Таъриф аниқ бўлиши керак, унда образли иборалар, мазмуни ноаниқ сўзлар 
ишлатилмаслиги керак. 
3.Таъриф айлана шаклида бўлиб қолмаслиги керак, яъни аниқловчи тушунчанинг 
мазмунини аниқлаш учун аниқланувчи тушунчанинг ўзига мурожаат қилиш мумкин 
эмас. 
4.Таъриф иложи борича инкор шаклида бўлмаслиги керак. 

---

бўлади. Бундай бўлиш унинг тушунчалар оламида амалга ошади. Инсон фикр юритиш 
жараѐнида тушунчаларни турли асосларга кўра бўлади.
Мантиқий-структуравий схема: 
 
Таърифлашга ўхшаш мантиқий усуллар: 
1.Тушунчани унга қарама қарши бўлган тушунча орқали таърифлаш. 
2.Тасвирлаш- тушунчанинг мазмунини у акс эттирувчи предметнинг баъзи ташқи 
белгиларини кўрсатиш орқали аниқлаш. 
3.Тавсифлаш- предметнинг баъзи бир муносабатдаги муҳим тур белгиларини кўрсатиш.
4.Кўрсатиш(остенсив таърифлаш)- предметнинг ўзини ѐки суратини кўрсатиш орқали 
таърифлаш. 
5.Мисол келтириб таърифлаш. Бунда таърифланаѐтган предметнинг мазмуни уни бошқа 
предметга ўхшатиш, тафовутлаш орқали аниқланади.