10-mavzu: yer osti suvlarining geologik ishi. Reja: Yer osti suvlarining paydo bo`lishi

Bosimsiz qatlam suvlari grunt suvlaridan pastda ikkita suv o`tkazmaydigan 
qatlam orasida joylashgan bo`ladi. Ustida suv o`tkaz-maydigan qatlamning 
mavjudligi suvli gorizontga atmosfera yog`in-sochinlarining o`tishiga to`sqinlik 
qiladi. SHuning uchun ham ularning to`yinish va tarqalish hududlari bir-biriga mos 
kelmayda va ancha masofada joylashgan bo`ladi. Suvli gorizont to`liq 
to`yinmaganligi tufayli bunday suvlarda bosim bo`lmaydi (7-rasm).

---

Bosimli qatlam suvlari Fransiyaning Artua provinsiyasida XII asrda dastlab 
o`zi oqib chiquvi suv topilgan joy nomi bilan artezian suvlari deb ham ataladi. Ular 
suv o`tkazmaydigan qatlamlar orasidagi suvli gorizontlarda to`planadi va bu 
gorizontlarning suvga to`liq to`yinishi tufayli gidrostatik bosim hosil qiladi. 
Odatda artezian suvlarining gorizontlari keng maydonlarni egallab, ancha 
chuqurliklarda yotadi. 
Bosimli 
qatlam 
suvlarining shakl-lanishi 
uchun qulay sharoitlar 
bo`lib er po`stining botiq 
strukturalari (mul-dalar, 
sineklizalar, tog`oldi va 
tog`etagi 
botiqliklari) 
yoki qatlamlarning qiya 
(monoklinal) 
yotishi 
hisoblanadi. 
Birin-chi 
holda 
qatlamlar 
tovoqsimon buklan-gan, 
ikkinchi holda esa bir 
tomonga 
qiyalangan 
bo`ladi (138-rasm). 
Bosimli suvlarning 
oziqlanish 
viloyatlari 
asosiy tarqalish maydonlaridan gipsometrik balandda joylashgan bo`ladi. SHuning 
uchun ham suv o`tkazuvchi qatlamga kirayotgan suv nishablik bo`yicha 
harakatlanib, butun qatlamni to`ldiradi va gidrostatik bosimga ega bo`ladi. 
Artezian suvlarining to`yinish va sarflanish joylari orasidagi asosiy tarqalish 
maydoni bosim hududi deyiladi. 
8-rasm. Qatlamlar botiq (I) va qiya (II) yotgandagi artezian havzasining