11. Masnaviy ma’naviy asari haqida. Masnaviy maʼnaviy

SEVAMAN SENI
Sevaman seni
nonni tuzga botirib yegandek
kechalari otashda yonib uyg’onib
jo’mrakdan simirib suv sipqorgandek
Og’ir pochta o’ramini
qaydan nima bilmasdan
shoshilib, sevinib, tusmol ichinda ochgandek
sevaman seni
ilk daf’a tayyorada dengiz uzra uchgandek
Istanbulda yumshoq oqshom cho’karkan
ichimda bir nima jimirlagandek
sevaman seni
Yashayapmiz ming shukur degandek
MEN UCHUN SEN ENDI HAR KIM KABISAN
Ko’zlarim ko’zingda sevgilar sochmas
Ulardan qalbimda sezgilar kechmas
Ruhimni dol etdim senga navbat bas
Men uchun sen endi har kim kabisan
Yo’lingni poyladim toki tonggacha
Qochmoqdaman bugun sendan men inja
Yurakni tingladim va yetarlicha
Angladim sen endi har kim kabisan
Butkul unutdim men komil iymonim
Moziyga qorishdi ham ichgan ontim
Qalbimda sen uchun yo’qdir hech zorim
Men uchun sen endi har kim kabisan.
15.Massagetlar va ular to‘g‘risida yaratilgan afsonalar. Antik davr tarixchilarining kitoblarida skiflarning keyingi 
qavmlari hayotiga oid bir necha rivoyat va afsonalar saqlanib qolgan. 
Мasalan, «Tomir» («To‘maris») Gerodotning «Tarix», «Shiroq» 
(«Sirak») Polienning «Harbiy hiylalar» kitobida, «Zarina va 
Striangey» esa sisiliyalik Diodorning «Kutubxona» asarida Kteziy 
kitobidagi bayon asosida saqlangan. Bu asarlarning matni hozirgacha 
mavjud darslik va qo‘llanmalarda bir necha bor keltirilgan. Albatta, 
bu adabiy yodgorliklar hajm jihatidan katta eposlar qatorida turgan 
bo‘lishi mumkin. Chunki voqyealarning keskinligi, qahramonlar 
o‘rtasidagi ziddiyatlarning kuchliligi va ularning fojiali taqdiri 
shundan darak beradi. Lekin bundan qat’iy nazar ana shu kichik 
mazmun turkiy adabiyotning antik davri borligini ko‘rsatishga xizmat 
qiladi.

Tomir va Zarina haqidagi eposlar yunon hamda ossuriya 

tarixchilarining asarlarida keltirilgan skif hukmdori Мadining taqdiri bilan mantiqan bog‘lanadi. Bu ikki ayolning erlari shoh bo‘lgan, 
erlari o‘lganidan so‘ng taxtga o‘zlari o‘tirishadi va midiyalik 
bosqinchilarga qarshi mardlarcha kurash olib borishadi. Tomir 
turkiylarning massaget, Zarina esa shak(sak) qabilalarining beva 
malikasi. Мidiya shohlari beva malikalarning avval o‘ziga, so‘ngra 
mamlakatiga egalik qilishni orzu qiladi.
 SKIFLAR «OV»I AFSONASI
Qasoskor skiflarning to’dasi Midiya yeriga ko’chib o’tdilar. Bu paytda midiyaliklar shohi Deiokning nevarasi, Fraortning o’g’li Kiaksar edi. Boshpana so’ragan skiflarni Midiya shohi dastlab do’stona qabul qildi. Ularga ishonganidan o’z o’g’illarini topshirdi, kamondan o’q otish sirlarini o’rgatishni so’radi. Skiflar ovchilik bilan shug’ullanishar, turli qushlar va jonivorlarni ushlab kelishar va uni Kiaksarga tuhfa etishar edi. Lekin kunlardan bir kun skiflar ovdan hyech narsa olib qaytisholmadi. Buning uchun Kiaksar qo’llari bo’sh kelgan skiflarni yomon so’zlar bilan haqoratladi. Midiya shohidan nohaq so’kishlarni eshitgan skiflar juda xafa bo’ldilar va shohning shogirdlikka bergan o’g’illaridan birini chopib, bo’laklab, ov mahsuloti sifatida Kiaksarga sovg’a qilishga qasam ichdilar. Shundan so’ng oddiy ovdek bolaning ichak-chavog’ini tozalashdi, va uning go’shtini pishirishib, Kiaksarning dasturxoniga qo’yishdi. Bu voqyeadan keyin skiflar o’z sirlari oshkor bo’lib qolishidan cho’chishib, tezda Sardi shahriga, Lidiya shohi Aliatt huzuriga qochishdi. Kiaksar esa go’shtni mehmonlari bilan birgalikda tanavvul etdi. Kiaksar tanavvul etilgan go’sht o’g’liniki ekanligini bilib, skiflardan o’ch olishga ont ichdi. Lekin Kiaksar har qancha talab qo’ymasin, Aliatt skiflarni unga qaytarib berishni istamadi. Midiyaliklar va lidiyaliklar o’rtasida urushning boshlanishiga skiflar «ov»i sabab bo’lgan ekan.
16.Turkiya – Turkiy madaniyatlar va adabiyotlar tizimidaTurk xalqi turkiy qavmlarning ichida aholi jihatidan eng ko‘pi va eng rivojlangani bo'lib hisoblanadi. Bu qavm o‘z mustaqilligi va erki uchun asrlar davomida kurashib, murakkab tarixiy davrni boshidan kechirgan. Turk halq og'zaki ijodida juda ko'plab qo‘shiqlar, ertaklar, afsona va rivoyatlar mavjud. Eng qadimgi turk xalqi dostonlaridan biri «Yaratilish dostoni» bo'lib, unda insoniyatning yaratilishi, dastlabki turk ajdodlari haqida qiziqarli rivoyatlar berilgan. Ayniqsa, «0 ‘g‘iznoma» nomli dostonda qahramonlik motivlari ko'tarinki ruhda kuylangan. Bu doston bir qancha bo'limlardan iboratdir. Go‘ro‘g‘li obrazi qatnashgan bir qancha dostonlar sikli ham mavjud bo‘lib, ular boshqa turkiy xalqlar adabiyotidagi shu tipidagi dostonlar bilan hamohangdir. «Dada Qo'rqut» haqidagi doston ham turk xalqi folklorining eng baquvvat asarlaridan biri bo'lib hisoblanadi. Bulardan tashqari turk xalq og'zaki ijodida ko'plab turli mavzulardagi mavsum-marosim, mehnat qo'shiqlari, ertaklar, latifalar va hikoyatlar uchraydi. Nasriddin Afandi nomi bilan mashhur bo'lgan latifalar dastlab turk xalqi og'zaki ijodida paydo bo'lgan. Turklarning ham dastlabki yozma adabiyoti arab va fors tillarida yaratilgan. Chunki X I-X IV asrlarda Turkiyada saljuqlar saltanati davrida arabtili din va fan tili, fors tili esa saroy poeziyasi tili rolini o'ynar edi. Keyinchalik turk tilida ilk badiiy asarlar yaratila boshladi. Eng birinchi Turk yozuvchilaridan biri sifatida Jaloliddin Rumiyni (1207 - 1273) ko'rsatish mumkin. Ota-bobolari asli Xorazmlik turkiy qabilalardan bo'lgan. Jaloliddin Rum iy Sharq klassik adabiyotining ulug‘ siymolaridan biridir. Hofiz Sheroziy, Abdurahmon Jomiy, Alisher Navoiy kabi buyuk zotlar Jaloliddin Rumiyga e’tiqod qilganlar va o'zlariga ustoz deb bilganlar. Ahmad Yassaviy « Hikm at» devoniga kirgan she’rlarining ko'pchiligi «Qur’on» va «Hadis»lardagi ilohiy ma’nolarni sodda va tushunarli qilibturkiy tilda bayon etgan bo'lsa, ikkinchi bir turk Jaloliddin Rumiyning «Masnaviy» si ana shu vazifani forsiy tilda bajardi. «Masnaviy» asari ko'plab rivoyatlar asosida yozilgan, har bir rivoyatda biron-bir ibratli voqea hikoya qilinadi. X IV -X V asrlarda Turkiya jahonning eng katta ilmfan madaniyat markazlaridan bo'lgan. Bu davrda ko'pgina mashhur olimlar, fan, madaniyat arboblari Turkiyada to'plangan. Ayniqsa Sulton Boyazid II- davrida Markaziy Osiyolik ko'pgina olimlar Turkiyada panoh topgan.