11. Masnaviy ma’naviy asari haqida. Masnaviy maʼnaviy

17.Turkiy xalqlarning qadimiy adabiy yodgorliklari «Qo`rqut ota kitobi» «O`g`uznoma» asarlari. Shim oliy Yeniseydan M o‘g ‘ilistongacha bo'lgan territoriyada yashovchi turk, turkman, ozar, o'zbek, qozoq, qirg'iz, qoraqolpoq, uyg'ur, tatar, bashqird, bolqar, oltoy, xakas, tuva, yoqut, kenagas, no‘g‘ay, gagauz, qo‘mik xalqlari turkiy xalqlar deb ataladi. Bu adabiyotning maqsadi turkiy xalqlar o‘rtasidagi qadimiy aloqalarni, do'stlik va birodarlikni mustahkamlash, vazifasi esa hozirgi avlodni xalqparvarlik, insonparvarlik, oliyjanoblik an’analari ruhida tarbiyalashdirTurkiy xalqlarning qadimgi zamonlarga oid adabiy yodgorliklari turli manbalar va xalq og'zaki ijodi orqali bizgacha yetib keld.Um um turkiy adabiyotlardan yana biri sifatida “0 ‘g‘iznoma” eposini ko'rsatish mumkin. Bu asarda turkiy xalqlaming kelib chiqish tarixi har bir urug'ning shajaralari ko'rsatilgan. Asarda ko'plab she’riy parchalar ham keltirilgan. 0 ‘g‘izxonning tug'ilishi bilan bog'liq bo‘lgan rivo y a tla r, uning d avlatn i boshqarish, el-yu rt obodonchiligi, turkiy xalqlarning mustaqilligi, baxti uchun olib borgan kurashlari tasvirlangan. "OʻGʻUZNOMA" — turk shajarasi va ularning hukmdori Oʻgʻuz xoqon haqidagi epik yodgorlik; kitobiy epos. Uygʻur yozuvida bitilgan. Asarning asl nusxasi taxminan 15-asrda koʻchirilgan, Parij kutubxonasida saqlanadi. "Oʻ."ning turli variantdagi versiyalari bor. Uning eng koʻp tarqalgan varianti Abulgʻozi Bahodirxonning "Shajarayi turk" (1669) asarida saqlangan. "Oʻ." koʻp tillarga, jumladan, nemis (Doyets, 1815), rus (V.V.Radlov, 19-asrning oxiri; A.M.Shcherbak, 1959) va boshqalar tillarga tarjima qilingan. "Kitobi dadam Qoʻrqut"ning ham bir bobi "Oʻ." nomi bilan ataladi.«Oʻgʻuznoma» dostoni turkiy xalqlarning kitobiy eposlaridan biridir. Turkiy xalqlar tarixida ikkita kitobiy doston boʻlib, «Dada qoʻrqut kitobi» va «Oʻgʻuznoma»dir.Doston eski uygʻur-turk yozuvida bitilgan, asl matni Parij milliy kutubxonasida saqlanadi.Dostonga urugʻchilik jamiyatidagi mif va afsonalar asos boʻlgan. Tuzilish jihatidan «Oʻgʻuznoma» Kul tigin yodgorligiga oʻxshash. Dostondagi mifologik qatlam, oʻgʻuzning aniq bir geografik muhitdagi faoliyati shundan dalolat beradi. «Oʻgʻuznoma»ning boshlanmasida ham shunday xususiyat mavjud boʻlib, urugʻlarning paydo boʻlishiga oid afsonalar bilan turkiy urugʻlardan Ashin urugʻining paydo boʻlishiga oid afsona oʻrtasidagi uygʻunlik, qadimgi turk davridagi kultlar — daraxt, boʻri, osmon kultlarining qadimgi turkiy yodnomalarda va «Oʻgʻuznoma»da umumiyligi ham mazkur dostonning taraqqiyot yoʻlini belgilaydi.«Oʻgʻuznoma» ikki qismdan iborat. Birinchi qism mifologik qatlam boʻlib, bunga Oʻgʻuzning gʻayritabiiy tugʻilishi va gʻayritabiiy ulgʻayishi, yovuz shunqorga qarshi kurashishi va uni oʻldirishi lavhalari kiradi. Ikkinchi qismi esa tarixiy dostonlarga xos voqealardan iborat. Bu qismga Oʻgʻuzning uylanishi, tugʻulishi, jang lavhalari va turli mamlakatlarni bosib olishi, oʻgʻillariga oʻz qoʻl ostidagi yurtlarni boʻlib berishi lavhalari kiradi.
Qoʻrqit ota kitobi („Kitob-i dadem Qoʻrqut gali lisan taifa oʻgʻuzan“) qahramonlik eposi namunasi, oʻgʻuz- qipchoq davri yozma merosidir.Fanda oʻn ikkita versiya maʼlum: Drezdenda (12-versiya) va Vatikanda 19-asrda bu yozuvni akademik V.V.Bartold oʻrganib, tarjima qilgan unashtirilgan va oʻz sheʼrlarini nashr etgan.Keyinchalik bu tarjima „Dede Gorgud“ (Boku,1950), „Qoʻrqut bobom kitobi“ nomlari bilan nashr etilgan.Uni ilk bor qozoq tiliga 1986-yilda A. Qoʻniratbayev tarjima qilgan."Qorqit ota kitobi" adabiy-tarixiy etnik meros sifatida qozoq dostonining badiiy jadvallari bilan bir qatorda qozoq xalqi tarixi va madaniyatiga hissa qoʻshadigan koʻplab ma’lumotlarni oʻz ichiga oladi.Yozuvda oʻgʻuz qabilalarining etnik kelib chiqishi, etnografiyasi, joylashuvi, ijtimoiy mavqei va boshqalar ham bor juda koʻp maʼlumotlar saqlanadi