13-lekciya Almaslap egiw ha’m diyqanshılıq sisteması Reje

17. G’awasha zu’ra’a’tligine mineral to’ginnin’ ha’m almaslap
egiwdin’ ta’siri.

№	Ta’jiriybe variantları	1985-1994 j.j. 2-shi rotaciya
1.	G’awasha (monokul`tura, to’gin berilmegen)	15,3
2.	G’awasha (monokul`tura, to’gin berilgen)	26,8
3.	G’awasha, almaslap egiw ha’m to’gin qollanılg’an
4.	Jon’ıshqadan keyin 1-shi jıl	33,1
5.	Jon’ıshqadan keyin 2-shi jıl	41,5
6.	3-shi jıl	38,3
7.	4-shi jıl	34,3
8.	5-shi jıl	30,3
9.	6-shi jıl	29,5
10.	7-shi jıl	28,5
11.	Ortasha 7 jılda	32,2

Jalpılamay egiletug’ın o’simlikler qatar araları islenetug’ın eginler menen almasılsa atızlar jabayı o’simliklerden tazalanadı (17-keste).

18. Almaslap egiw eginlerinin’ jabayı o’simlikler
mug’darına ta’siri (1-shi kul`tivaciyadan aldın, dana 1 m²)

Egiw usılları ha’m anıqlaw mu’ddetleri		Jabayı o’simliklerdin’ ulıwma mug’darı
		Az jıllıq	Ko’p jıllıq
G’awasha monkul`turası NPK + qıy	1-shi jılı	6,2	4,5
	2-shi jılı	12,1	10,0
	5-shi jılı	8,4	4,0
	9-shı jılı	12,9	3,0
Almaslap egiw 1:3:1:2 NPK + qıy	Ma’kkeden keyin 1-shi jılı	6,8	2,0
	2-shi jılı	13,1	3,1
	3-shi jıl	9,2	2,0
Almaslap egiw 3:4:1:2 NPK + qıy	Jon’ıshqadan keyin 1-shi jılı	2,7	-
	2-shi jılı	3,8	1,1
	3-shi jılı	6,0	1,0
	4-shi jılı	4,1	1,0

İlimiy izertlewlerdin’ na’tiyjesi boyınsha sobıqlılar sem`yasına kiretug’ın o’simliklerdin’ tamırında arnawlı mikroorganizmlerdin’ jasaytug’ınlıg’ın, o’simlik bakteriya menen bir birine paydalı ta’sir etetug’ının ko’rsetedi. O’simliklerdin’ mikroorganizmler menen birge jasawı simbioz dep ataladı. Bul nızamlılıqtı 1839 jılı francuz ilimpazı Bussengo ashqan edi. Son’ın ala jon’ıshqa menen onın’ tamırında bolatug’ın bakteriyalardın’ simbioz baylanısı ashıldı.

Keyinirek jon’ıshqanı bir jerge qaytarıp ege beriw na’tiyjesinde onın’ tamırında toplang’an azıqlıq zatlar sol egin (jon’ıshqa) ushın zıyanlı bolg’anın, al kelesi jılı basqa bir egin egilgende onnan joqarı o’nim alınatug’ınlıg’ı ilimpazlardın’ ta’jiriybelerinde, baqlawlarında anıqlangan.
Eginlerdi almaslap egiw za’ru’rligi bir qatar teoriyalar menen tastıyıqlanadı. Ma’selen, bir qatar ilimpazlar bunı o’simliklerdin’ azıqlanıw teoriyası (Teer, Libix) boyınsha tu’sindirse, ekinshileri – bir tu’rli o’simlikti u’zliksiz ege beriw na’tiyjesinde topıraqta zıyanlı birikpelerdin’ payda bolatug’ınlıg’ı menen tu’sindiredi (Dekandol`, Maker ha’m basqalar), al u’shinshi topardag’ı ilimpazlar bolsa sobıqlı eginlerdin’ simbioz qa’siyetlerine ha’m o’simliklerdin’, topıraqtın’ fizikalıq qa’siyetlerine, a’sirese onın’ strukturasına ha’r kıylı ta’sir etiwi menen tu’sindiredi (P.A.Kostıchev., V.R.Vil`yams). Bul ko’z qaras ha’m teoriyalardın’ ulıwma kemshiligi olardın’ bir ta’replemeliginde bolıp tabıladı.
Ullı ilimpaz D.N.Pryanishnikov eginlerdin’ almasılıwı haqqındag’ı ta’jiriybe ha’m teoriyalardı ulıwmalastırıp, awıl xojalıq eginlerin racional` tu’rde almaslap egiw to’rt tu’rli sebepke tiykarlanatug’ının ko’rsetti. Bular: ximiyalıq, fizikalıq, biologiyalıq ha’m ekonomikalıq sebepler bolıp tabıladı.