14-маввзу. O‘zgarmas tok dvigatellari

Aralash qo’zg’atishli dvigatelda magnit oqimi 
parallel va ketma-ket
qo’zg’atish chulg’amlari MYUK larining o’zaro ta’siridan vujudga keladi. 
Qo’zg’atish chulg’amlari MYUK larining o’zaro nisbati shunday tanlanadiki, bu 
chulg’amlardan bittasi mashina qo’zg’atish MYUK ning 70 % ini vujudga kelib, 
bu chulg’am asosiy hisoblanadi, ikkinchisi esa, qo’shimcha qo’zg’atish 
chulg’ami deyiladi. Qo’zg’atish chulg’amlarining o’zaro ulanishiga qarab ularni 
quyidagi turlarga ajratiladi: 
1. Mos ulangan aralash qo’zg’atishli – bu holda parallel va ketma-ket 
qo’zg’atish chulg’amlari hosil qilgan MYUK larining yo’nalishi bir xil bo’lib, ular 
qo’shiladi. 

---

2. Teskari ulangan aralash qo’zg’atishli - bu holda ketma-ket va parallel 
qo’zg’atish chulg’amlari MYUK lari teskari yo’nalgan bo’lib, natijaviy oqim 
yuklama toki oshishi bilan kamayadi.
Mos ulangan aralash qo’zg’atishli dvigatellarning ish xarakteristikalari (5.3.5-
rasm) parallel qo’zg’atishli dvigatelning ish xarakteristikalariga yaqinlashadi. 
Demak, aralash qo’zg’atishli dvigatelning xarakteristikalari parallel va ketma-
ket qo’zg’atishli dvigatellar xarakteristikalari oralig’ida joylashgan egri 
chiziqlardan iborat bo’ladi. 
Aralash qo’zg’atishli dvigatelda natijaviy magnit oqim 
bo’lganligidan, uning momenti quyidagicha aniqlanadi: 
(5.3.27) 
Aylanish chastotasi esa: 
(5.3.28) 
Qo’zg’atish chulg’amlari mos ulanganda yuklamaning oshishi bilan 
natijaviy oqim 
oshadi, shuning uchun uning tezlik xarakteristikasi parallel 
qo’zg’atishli dvigatellarnikiga nisbatan pasayuvchan bo’ladi. 
 
 
 
 
 
 
 
Agar qo’zg’atish chulg’amlari teskari ulansa, valdagi yuklamaning ortishi 
bilan tok 
oshadi va natijaviy oqim 
kamayadi. Yuklamaning 
katta qiymatlarida oqim 
ancha kamayib ketib, aylanish chastotasi oshadi, 
natijada, agar 
va
bo’lsa, tok
ning oshishiga 
5.3.5-rasm. Aralash qo’zg’atishli dvigatelning xarakteristikalari 

---

olib keladi. Bu esa, o’z navbatida, dvigatelning magnit oqimini yana ham 
kamaytirib, uning aylanish chastotasi yanada ko’proq oshishiga olib keladi. 
Amalda dvigatelning yuklamasi 
dan nominalgacha o’zgarib turadigan hollarda, 
uning aylanish chastotasini taxminan bir hil tutib turish lozim bo’lsa, ketma-ket 
qo’zg’atish chulg’ami asosiy parallel chulg’amga teskari qilib ulanadi.