14-Мавзу: Иқтисодиёт соҳасида Нобел мукофотига сазовор бўлган иқтисодчи олимларнинг ғоялари ва таълимотлари. Режа

3. Нобель мукофотига сазовор бўлган макроиқтисодий назариялар

Нобел мукофотига сазовор макроиқтисодий назариялар

йи) Швеция Қироллик академияси 10 миллион Швеция кронини (1,3 млн. доллар) Нобел мукофотини иқтисодий маълумотларни статислик таҳлили усулларини ишлаб чиққанликлари учун икки олимга, яъни англиялик Клайн Гренджер ва Америкалик Роберт Энглга берилди.
Иқтисодий беқарорлик шароитида бу икки олимнинг назариялари жуда зарур ҳисоотанилади, чунки, улар мавжуд иқтисодий маълумотлар асосида илмий гипотезаларни баҳолаш ва келажакни башоратлаш имконини бcрадиган концепцияни яратишди. Нобел қўрнитаси ҳисоботида айтилишича уларнинг ушбу моделлари нархнинг, фоиз ставкасининг,
аксия нархининг ривожланиш тенденсиясини, умуман молиявий бозор тизимини таҳлилида катта аҳамиятга эга. ИЖларнинг кашфиёти молиявий бозордаги тебранишларни, ўзгаришларни прогнозлаштириш имкониятини, молиявий таваккалчиликни амалга оширишгаёрдам беради.
К.Генджер статистик усуллар орқали вақтли қаторларни қўллаш абсолют натижага эришиш учун жуда зарур маълумотларни беради деган. Бунда динамик қаторлар вақтлар оралиғда ўзгармас бўлиши мумкин, бу эса статистик хулосалар беришда қулайлик беради. Бу ҳодиса Гренджер томонидан контеграция деган номни олди.
Р.Энгл статистик модел лаштиришда вақтли ўзгаришларни волатиллиги усулини ривожлантирди.
Унинг бу модели молиявий бозорларда активларни баҳолашда ва инвестиция портфели таваккалчилигини аниқлашда жуда зарур ғоя бўлиб чиқди.
Волатиллик тасодифий хато даври, яъни кутилаётган хатоликни характерлаб беради. Стандарт бўлган статистик моделларда маълум бир даврда хатолик ўзгамиас кўринишга эга бўлади. Энгл тасодифий оғш эҳтимоли иқтисодий статистик моделда бошланғич юз.ага келган хатолик туфайли бўлади, яъни бирламчи кичик оғиш кейинчалик катта оғишга олиб келиши мумкинлигини айтади.
Грcнджер Клайв (1934-2009) англиялик иқтисодчи, Сан Диего, АҚШ Калифорния университcти шарафли профессори. 1959 йили Ноттингем университетини тамўллаган. Қисқа ва узоқ муддатли даврларда назарий ва таҳлилий моделлар соҳаси бўйича мутахассис. Генджер меҳнатининг маҳсуилари қаторида “умумий ўзгарувчилар назариясини ишлаб чиқиш” ва "молиявий бозорлар ўзгарувчанлигини ривожлантириш”ни кўриш мумкин.
Eнгл Роберт Фрай (1942) Америкалик иқтисодчи, Нью-Йорк университcти профессори, молиявий хизматлар соҳасида менежментдан дарс беради, 2003-йил иқтисодиёт соҳаси бўйича Нобел мукофоти лаурияти. 1969-йил Корнел университетини тугатган. Макроиқтисодиётда вақтли қаторлар билан ХХ асминг 80-йиллардан бошлаб шуғулланган. Энгл “Амалий иқтисодиётда АРЧ/ГАРЧ моделларини ишлатиш” (1986) ишида вақтли қаторларни илмий ишланмаларида фойдаланишни тўлиқлигича очиб беради.
Вақтли қаторлар ЯлМ, нарх, фоиз ставкаси, қимматли қоғозлар нархини ўзгаришини кўрсатади. Молиявий бозорларда флуктуация (тебраниш, силжиш) жуда аниқ кўринади, чунки аксия каби молиявий воситалар таваккалчилик билан боғлиқ. Флуктуациялар даврларда ўзгариш эҳтимоли мавжуд: тартибсизлик даврида кучли ўзгариш унча сезилмаган флуктуацияларга алмашишига сабабчи бўлади. Бу ўзгаришлар икки қисмга бўлинади; улардан бири тренд деб нўлланиб, муайян тартибга кўра ўзгаришларни ўз ичига олса, иккинчиси эса тасодифий ўзгарувчанликни билдиради. Иқтисодий прогнозлар шароитида аксиялар баҳосини ўртача даражадаги ўзгаришни эмас, балки кутилган даврда ўртача ўзгаришдан қанча даражада оғиши мумкинлигини билиш муҳимдир. Қимматли қоғозлар бозорида тренддаги тасодифий оғишларнинг кескинлигини билиш муҳимдир. Молиявий бозорларда кучли ўзгаришлар даври вақт ўтиши билан сезиларли даражада ўзгармас даврлар билан алмашади.
Ҳақиқий волиативлик ўзгарувчан бўлсада. иқтисодчилар узоқ йиллар давўлида уларнинг барқарорлигини таҳмин қилишга асосланган статистик методларни қўллашган. Қимматли қоғозларга молиявий бозорларда инвесторлар улар инвестиция қилган кундан кейинги кун, хафта. ой, йилда қимматли қоғозлар курсидаги қандай ўзгариш бўлиши мумкинлигини билишни хоҳлайди. Буни билган ҳолатда 1982-йилда Энгл ауторcгрессив ҳетеросcедаст (яъни ўзгармаган тарқалиш) модcлини (Ауторегрессиве
Cондитионал Ҳетероскедастиcитй - АРЧ) ишиаб чиқдики, бунинг асосида волаливлик ўзгарислларни лалимин қилиш имкони пайдо бўлди.
Гренджер ва Энглнинг бу таллллари нафақал иқтисодиётнинг умумий кўрсаткичиарда. баики айнан молиявий бозориарда ўз фаолиятини юритувчилар учун фойдали бўлди. Банк ва бошқа молиявий муассасалар маълум бир давр ўтгандан кейин молиявий активнинг қайсидир минимал даражадан тушиб кетмаслигининг кафолатини олишни хоҳлайди. Айнан Энгл модели баъзи хатоликлар, оғишлар туфайли вақтли қаторлар билан уни баҳолай бошлади. Ушбу модеидаги прогнозиаминг юқори аниқлиги, хусусан қуйидаги мисол орқали кўрамиз: АҚШ ва Буюк Британия иқтисодий статистика талилил қилиниб, ўтган йиллар кўрсаткичлари асосида келгуси йиллар учун прогноз кўрсаткичлар берилди.
1996-йили халқаро келишув (Базел қонуни бўйича) банк капитали эвазига молиявий бозорда таваккалчилик асосида молиявий маотағар билан нарх индекаторига аралашишни мажбур қилиб қўйди. Бу ўринда Энгл томонидан ишиаб чиқилган АРЧ молиявий соҳада таваккалчиликни баҳолаш учун зарур восита бўлиб қолди.
Энглнинг биринчи ишида инфляцион жараёнлардаги ўзгаришлар асосий ўринда эди, аммо кейинчалик у молиявий бозордаги турли таваккалчиликларни бошқариш ва уларни олдиндан кўра билишга қаралилди.
Ф.Кидлан ва Э.Прескутт макроиқтисодий динамика назарияси
2004-йили Швед Қироллик академияси “макроиқтисодий динамиканинг ривожланишига қўшган ҳиссаси ва иқтисодий сиёсатни бизнес цикллари билан боғаганлари учун” икки Америкалик Финн
Кидланд ва Эдвард С.Прескотга макроиқтисодий соҳасидаги тадқиқоти учун Нобел мукофотини топширди.
Кидианд Финн Ирлинг (1943) Норвегия фуқароси. АҚШда доимий яшайди, Камеги-Меллон университети иқтисодиёт бўйича профессори (Пицбург. АҚШ) ва Санта-Барбара университети (Калифорния, АҚШ), Даллас ва Кливланд"федерал резерв банкларининг маслаҳатчиси.
йили Норвегия иқтисодиёт ва менеджмент мактабида тахсил олган. 1973- йили фалсафа доктори унвонини олган. АҚШ ва турли давлатларда 50 дан ортиқ иқтисодий журналларда мақолалари мавжуд, йилдан “ъМаcроеcономиc Дйнамиcс” журналининг ҳайят аъзоси, 199-йилдан АҚШ давлатининг Рконўлетрик жамияти аъзоси, 1982-1983- йилларда Гувер институли тадқиқот грантини олган, 1973-йили Александр Хендерсон мукофоти совриндори.
Ф.Кидланд динамик макроиқтисодиёт. иқтисодий сиёсат, бизнес-цикл назарияси, иқтисодий ўсишга, моля, пул-кредит ва солқ сиёсатига ўз ҳиссасини қўшган.
Прескотт Эдвард (1940) АҚШ фуқароси, Аризона университети иқлисодиёт бўйича профессори, Минниаполис федерал резерв банк етакчи таҳлилчиси.
Кейс университетида таълим олган (1963), фалсафа докторлигини йил ёқлаган. АҚШ ва бошқа давлатларнинг этакчи журналларида 80 дан ортиқ мақолалар муаллифи, “Бойлик топиш йўлида чегаралар” монографияси ҳаммуаллифи, 1991-йилдан "Бcономиc тҳеорй" журналининг муҳаррири, 1976-1990-йиллар орасида бир неча илмий журналлар мухаррирлар аъзоси, 1980 йилдн АҚШ иқтисодиёт жамияти аъзоси, 1992-йилдан эса Америка фанлар академияси аъзоси, 1969-1970-йиллар ва 1974-1975- йилларда Бруклин фонди ва Гуггензайм фондидан тадқиқот грантларини олган, 2002-йил Ервин Плейн Наммерс номидаги иқтисодиёт бўйича мукофот соҳиби, 2002-йилдан Рим (Италия) университети иқтисодиёт бўйича профессори сифатида тан олинган.
Прескотт макроиқтисодиёт муаммолари тадқиқотига фундаментал ҳисса қўшган: улар қаторида иқтисодий циклларни вужудга келиши таҳлили, иқтисодий сиёсат, молиявий, пул-кредит ва солиқ сиёсатидаги ишланмалар.
Кидланд ва Прескотт илмий янгиликларини умумий кўриниши қуйидагича:
-макроиқтисодиёт фан сифатида шаклланишида иқтисодий сиёсат ва иқтисодий цикллар генезиси (келиб чиқиши) ишланмаси;
-ишбилармон цикллар назариясининг иқтисодий ўсиш назарияси таъсири остида ўзгариши;
-давлат амалга ошираётган иқтисодий сиёсат асосида аҳоли ва иқтисодий субектларнинг кафолати мавжуд бўлиши тезисини асосланиши;
-технологияларни нотекис ривожланиши туфайли иқтисодиётда қиқса муддатли турғунликллар мавжуд бўлишини асосланиши;
-микроиқтисодий кўрсаткичларга таянган давлатнинг иқтисодий сиёсатининг юритиш алгоритмини яратилиши;
-назарий ва амалий макроиқтисодий сиёсатнинг боғлиқлгини аниқлаш;
-иқтисодий субектиаминг кулишини иқтисодий сиёсатнинг кўп омилларини қўллаган ҳолда прогнозиасл;
-рационаи кутишлар концепциясини ривожлантириш орқали макроиқтисодий даражада cчимларни топишга ёрдамлашиш.
Прескотт ва Ф.Кидланднинг мазкур концепцияиари уиами биргаликда ёзган иккита мақолалари асосий таянч бўлди. ИЖлар “Эҳтиёткорлик ўрнига қоидалар: номақбул режаларнинг номувофиқлиги” (1977) мақоласида иқтисодий сиёсатнинг турл кўринишлари (молявий, пуи-кредит, солиқ ва бошқалар) кўриб чиқдилар. Бу мақоланинг асосий моҳияти давлатнинг иқтисодий қарори вақт ўлли билан қарама - қаршиликда ривожланишида эканлгида. Давлатнинг самарадорлкни кўтаришга бўлган интилиши, муаилифларнинг фикрича, реал вазиятни янада йўлонлашишига, давлат ва алоли ўртасидаги муносабатни шикастланишига, хусусий сcктор фаолиятини тўхтатиб туришига сабабчи бўлади. Аҳолга давлат томонидан берилган ваъдалари ва реал ҳолат ўртасидаги тафовут иқтисодий субектиаминг ишонч ҳолатини янада қийинлаштиради. Буни эчими сифатида муаллифлар, субектиаминг эркин ҳаракатига асосланган моделни ташкил этишни таклиф қилишади. Бу ўринда ўйин иштирокчиси бошқа иштирокчиларнинг мумкин бўлган ҳаракатини аниқиаб, ўзини фаолиятини шунга мос ҳаракат қлинишини кўрсатади. Кидланд ва Прескотт фикрича агар давлат фақат макроиқтисодий кўрсаткичга таяниб ишни амалга оширса, унда ҳеч қандай натижага ериша олмайди, аммо агар иқтисодий субектлар билан ҳамкорликда амалга оширилса, унда натижаюқори бўлиши мумкинлигини кўрсатишади.
Айтиш лозимки, уларнинг ишлари макроиқтисодий назарияга яхши таъсир кўрсатди, жумладан, стагфлясия каби янги атамани кириб келишига сабаб бўлди. Муаллифлар, юқори даражадаги инфляция пул-кредит сиёсатининг нотўғри қўлланилишидан деб билишди. Бу ўринда қарорлани қабул қилишни эмас. балки иқтисодий сиёсат таъсири остида бўлган иқтисодий институтлар фаолияти билан мувофиқ ҳаракат қилиш лозимлигини айтишади. Кидланд ва Прескот ғоялари ХХ асмижиг 90-йилларида марказий банк ислоҳотларида кенг қўлланилди, ва натижада Европа ва Шимолий Америкада инфлация даражасини пасайишига сабаб бўлди.
Кидланд ва Прескоттнинг иккинчи мақоласи бу “Тебранишларни яратиш ва қуриш учун вақт” (1982) болб, у иқтисодий цикллар концепциясига бағишланган. Бу концепциянинг ажралиб турувчи хусусияти бу узоқ муддатли ва қисқа муддатли макроиқтисодий инқироз ва ўсишларни таҳлилида бўлди. Улар томонидан илгари сурилган асосий ғоя шунда бўлдики, унга кўра илмий-техник тараққиёт аҳолини яшаш даражасини ошишига сабаб бўладиган омил деб баҳоланилди. Лекин, улар ўз қарашларида ижтитноий омилтардан йироқ бўлдилар. Уларнинг назарияси нафақат талаб ва таклиф ўртасидаги мувозанат, балки микроиқтисодий механизмлар (нарх, ойлк маош, истеъмол талаби)ни ҳам четга чиқарадилар, бу билан бозор мувознатини таъминлаш ҳолатини ўйламаслигини кўрсатдилар. Уларнинг фикрича, иқтисодиётнлиг ўсишини пасайиши - бу бозор муаммоси эмас, балки ишлаб чиқаришнинг технологик ўзгаришлари пастлигидир. Муаллифлар фикрича макроиқтисодий ўзгаришларни фақат технологик шокларни амалга оширибгина эришиш мумкин.
Кидланд ва Э.Прескоттнинг мазкур иши методологик нуқтайи назардан жудаям муҳимдир. Уларнинг тадқиқотида иқтисодий цикллар ҳолатида юзага келиши мумкин бўлган макроиқтисодий омилларни қамраб олади. Уларнинг ёндашуви бозор жараёнларида юзага келиши мумкин бўлган саволга, яни кутилаётган инфляция ҳолатида истеъмолчилар, савдогарлар иқтисодий қарорларни қабул қилишда давлатнинг иқтисодий сиёсатида мақбул бўладими дегати саволга жавоб бермадилар.
Кидланд ва Прескотт тадқиқотлари иқтисодий цикллар ҳақида янги илмий методологик ишланмаларни яратилишига туртки бўлди. Уларнинг тадқиқотлари Америка ва Европа каби ривожланган бозор ҳолати асосида яратилган бўлса ҳам, ривожланаётган мамлакатлар ҳам улардан фойдаланиш эҳтимоли кучлидир.
Ҳар иккала мақолада макроиқтисодиёт динамик тизим сифатида қаралиб, хусусий сектор ва давлат рационал иқтисодий танловни амалга оширади деб олинган. Муаллифлар давлат институтларининг иқтисодий сиёсатини қайта кўриб чиқишни ва ўз ишига масъулиятни ошишига ундайди.
Бу мақолалардан ташқари иқтисодий цикллар, иқтисодий ўсиш, иқтисодий сиёсат (молиявий, пул кредит ва солиқ)га доир 130 дан ортиқ ишлар мавжуд. Улар ичида асосий ўринни, шунингдек, Э.Прескотт ва С.Паренте билан биргаликда ёзилган “Бойлик топиш йўлидаги чегаралар” монографияси ҳам ўйнайди.
Мазкур монографияда муаллифлар АҚШ каби бошқа давлатлар нимага бой эмас? деган саволга жавоб излашга уринишади. Бу саволга жавоб, уларнинг фикрича капитал қўйилмаларни тўғри йўналтира олмаганлигида. Уларнинг фикрича иқтисодий ўсиш ва аҳоли турмуш даражаси ўртасидаги нўлувофиқлик ишлаб чиқаришда технологик самарадорликни ишлата олмаганлигида, бундай корхоналар ташқи рақобатдан ўзини ҳимоялайман деб қайта технологиялаштиришни унитиб қўйганлгида. Агар уларни ишлата олганларида унда ҳатто кам ривожианган давлатлар ҳам бой болши эҳтимоли мавжуд бўлар эди.
Кидланд ва Э.Прескотт макроиқтисодий фандаги ютуғ биринчи навбатда иқтисодий ва молиявий сиёсат соҳасида. қилган ишларида деб билсак бўлади.
Макроиқтисодиётдаги сабаб ва натижалар боғиқлигига оид тадқиқотлар 2012-йилдаги Иқтисодиёт бўйича Нобел мукофбтига Элвин Рот ва Ллойд Шепли сазовор боидилар. Уларнинг иккаласи тиббиёт ходимлари ва донорларни танлаш бўйича Америка миллий тизимининг ислоҳотчилари ҳисобланади. Алоҳида амалиёт билан шуғулланувчи ва оилавий шифокорларни ишга жойлаштириш мисолида иқтисодчилар асосий иқтисодий муаммони. яъни турли субектлар ўртасида алоқалар ўрнатиш масаласини тадқиқ қилганлигини юксак баҳога лойиқ, деб топилди.
Алфред Нобел хотирасига бағишланган Швеция банки мукофоти
иккита Америкалик иқтисодчига - Элвин Рот ва Ллойд Шеплига «барқарор ишга жойлаштириш назарияси ва бозор иқтисодиётида режалаштирилиш амалиёти учун» берилди. Элвин Рот Гарвард бизнес-мактабида, Ллойд Шепли эса Калифорния университетида ишлайди.
“Ўйинлар назарияси” Рот ва Шепли умумий илмий қизиқишларининг асосини ташкил этади. Шепли тадқиқотлари, ресурсларни тақсимлашнинг турли усуиларини ўрганишга қаратилган. Шепли номи билан Гейл-Шепли (шу жумладан, маряж қуриш) алгоритми боғиқ. Жумладан, у оилавий муносабатларда ва меҳнат бозорида барқарор алоқалар пайдо бўлишини илгари сурган. 1962-йилда Гейл ва Шепли методологияси асосида Америка Қўшма Штатларида тиббиёт ходимларини танлаш тизими қайта кўриб чиқилиб, янгидан тузилди. У иш берувчи ҳамда ходим талаотарини максимал тарзда уйғунлаштиришни назарда тутган.
Ўз навбатида. Рот мазкур тизим фақат оилавий бўлмаган шифокорлар учун амал қилишижл 1984- йилда исботлаб берди. 1999-йилда эса, у ушбу тизим методологиясини оиласи бўлган шифокорлар учун
таклифқилди.
Нобел мукофоти бўйича қўмита таъкидлаганидек, Рот ва Шепли илмий тадқиқотлари турли иқтисодий субектлар ўртасида алоқалар ўрнатиш каби муҳим муаммоларга тааллуқлидир. Мактаб ва ўқувчлар бир-бирини танлаши, беморлар муҳтож бўлган ва трансплалтация қилинадиган инсон организми қисмлари бўйича донорларни излаш каби мисолларда ўз аксини топиши мумкин. Нобет мукофоти бўйича ташкилий қўмита ллсоотаганидек, Ротнинг хизмати айнан “Гейл-Шепли алгоритми” бўйича амал қиладиган тизимларни модернизация қилиш ва уларни ҳаётга татбиқ этишдан иборатдир.
Ресурсларни тақсимлаш назариясига кўра, айрим алоқалар иқтисодий омил вазифаси билан белгиланади. Масалан, пул ходимларни иш ҳақи баланд бўлган иш жойларига чорлайди. Аммо бундай ёндашув гоҳида ишламай қолиши мумкин, ана шунинг учун ҳам ресурсларни тўғри тақсимлаш ва уларнинг бошқаришига боғлиқ бўлади. Бунда шунингдек донорларнинг органиарини трансплантация қилиш жараёни ҳам киради. Рот Тайфун Сонмез ва Утку Унвер билан бирга, Англияда жигами трансплантация қилиш бўйича дастур муаллифларидан бири бўлди. Ушбу тизим донорлар ва реципиентларнинг мақбул иккиликни танлашга қаратилган.
Хулоса ўрнида таъкидлаш тозимки, кўпчилик экспертларнинг фикрига қараганда, жорий йилда иқтисодиёт бўйича Алфред Нобел хотираси мукофотига сазовор бўлган иккала Америкалик олим Рот ва Шепли фан оламида тадқиқотлари амалиётга қаратилганлиги билан машҳур бўлган.
Пол Кругманнинг мегаиқтисодиёт билан боғиқ модели Олтмиш биринч) сонли Нобел инукофоти лаурияти Пристон университети профессори Пол Кругман (1953-йил 28-феврал)да “савдо таркибининг таҳлили ва иқтисодий фаолликнинг географик тақсимоти” учун олди. Унинг мукофотланиши жаҳон молиявий тизимида йирик инқироз билан баробар келди. У иқтисодий георафия кашфиёти билан танилган Нобелчилар орасидаги энг ёш олимдир. 1991-йили у Кларк номидаги иқтисодий унвон соҳиби. 1995-йил Адам Смит мукофоти лаурияти. 2000-йил Ректенвалд, йил Австрия шахзодаси мукофотлари совриндори. 1997-йилдан бери Мюнхен иқтисодий тадқиқотлар Марказининг доимий аъзоси. Иқтисодий ва молиявий масалаларни тадқиқ қилувчи “Ўттизлик гуруҳи” аъзоси. 2000-йилдан бери “Неw Ёрк тимес” журналида доимий иқтисодий мақолалари билан қатнашувчи колумнист ҳисобланади.
Массачусет технология унивcрсилетида йигирма тўрт ёшида филосолля доклорлигини (ПҳД) олган Пол 1979-йили “ўсиб борувчи қайтим. монополистик рақобат ва халқаро савдўъ (“Инcреасинг Ретурнс, Монополистиc Cўлпетитион анд Интематионаи Траде”) катла ҳажмга эга бўлмаган мақоласида нима сабабдан мамлакатлар бир хил товарларни экспорти билан, бир хил товарларни импорти билан шуғулланишини оддий модел орқали тушинтириб берган. Унинг мулоҳаларига кўра бир бирига ўхшаш товарлар билан алмашувни амалга оширганда, секин асталик билан истеъмолчилар ўзларининг бу борадаги мутахассисликларини ошириб боради. Истеъмолчилар турли кўринишдаги товарларни сотиб олишни хоҳлайди, шу жумладан махаллий товарларга ўхшаб кетадиган импорт товараларини ҳам. Масалан, Америкаликларнинг баъзилари “Ауди”, баъзилари немисларни “Форд” мошиналарини сотиб олишни хоҳлайди. Полнинг қарашлари Давид Рикардо, Эли Хекшер ва Бертил Олинларнинг халқаро меҳнат тақсимоти ҳақидаги ғояларининг давомий кўринишидир. Чунки ХХ аср ўрталарига келиб халқаро иқтисодий муносабатларда янгича ёндашув олимлар ўртасида изланшларга сабаб бўлмоқда бўлди.
Кругман томонидан таклиф қилинган модел оддий, аммо йирик ҳажмдаги мураккабликка эгадир. Унинг бу ютуғи Тҳе Неw Ёрк Тимес газетасида колумнист (доимо бир колонкада ўз мақолалари билан қатнашувчи) сифатида олиб бораётган илмий қарашлари сабаб бўлди.
Пристон университети профессори Кругман сиёсий ллкрларда либерал, иқтисодий фикрларларда эса кейнсчидир. Умуман социал - демократдир. Пол Джорд Бушни танқидга олган энг ашаддий таҳлилчидир. Газета, журнал ва ўз китоотарида Бушни иқтисодий сиёсатини танқидга олиб, иқтисодий тараққиётга қандай эришиш мумкин бўИган йўлни кўрсатиб берган.
Кругман 1930-1931-йиллардаги инқироз ҳолати яна такрорланиши мумкинлиги, аммо суғурта ва ФРС бунга олдиндан тайёр бўлиши лозимлиги айтганлиги унинг 2008-йилдаги инқирозини олдиндан кўра олганлигида деб айтишимиз мумкин.
Принстон университети профессори бўлган Пол Кругманнинг энг асосий модели бу иккинчи жаҳон уришидан кейин АҚШ, Япония ва Европа каби ривожланган давлатлар ўртасида халқаро алоқаларнинг кучайиши билан боғиқ бўлди. Хекшер-Олин назариялари 1920-йилларда яратилган халқаро иқтисодий муносабатларда фақат ишлаб чиқариш омиллари устун бўлиши таъкидланган. Уларнинг назариясида бир хил ўлтлларга эга мамлакатлар ўртасида халқаро иқтисодий муносабат бўлмаслтги айтилгафи. Аммо ўтган асминг олтмишинчи-етмишинcби йилларда халқаро иқтисодий муносабатларда бир хил кўринишдаги товарлар ишлаб чиқарувчи мамлакатлар ўртасидаги алоқалар янада кучая борди. Бу эса Хекшер - Олин назариясини йўққа чиқарди. Бу даврда бир хил ўллларга эга АҚШ ва Канада, Ғарбий Европа ва Япония каби мамлакатлар ўртасида алоқа кучая бошлади. Бир хил кўринишдаги товарлар ҳам экспорт қлинарди, ҳам импорт қилинарди. Бу назария ва амалиёт ўртасидаги тафовутни келтириб чиқарди.
Пол Кругманнинг халқаро иқтисодий муносабатлардаги модели айни вақтда яратилди. Унинг назарияси қуйидаги таклифларга асосланди. ҳажм орқали тежамкорликка эришиш (унга кўра йирик корхоналар товарларни йирик хажмда чиқариши оқибатида товар арзонгга тушади); монополистик рақобат (ҳар бир рақобатчт корхона бошқасидан сал ўзгариш билан товар ишлаб чиқаради) истеъмолчиларни эҳтиёжи учун зарур товар ассортиментини кўпайтиради. Бу таклифлардан шу маълум бўладики ҳар қандай мамлакатда турли давлатларда ишлаб чиқарилган товарлар ассортиментига талаби кучли, бу ўринда ишлаб чиқарувчи ҳам ўз товарини бошқа давлатларга сотишга интилади, бунда истеъмолчи ўз дидига мос товарни сотиб олишга ҳақли бўлиб чиқади. Демак, жаҳон бозорида ўхшаш хусусиятга эга товарлар билан турли мамлакатлар савдо қлишга ҳақли. Кругман томонидан таклиф қилинган модел оддий, эгилувчан ва асосан бугунги кун амалиётига тўла мос келади. Бу модел жаҳонда турли соҳа вакилларига тўғри келиб, уни тўлдиришга, кенгайтиршга ҳар қандай мамлакат ишлаб чиқарувчиси ёки хизмат кўрсатувчиси интила бошлади. Демак, халқаро иқтисодий муносабатлардаги ғояси учун Пол Кругман тўлиқ ҳақлидир.
Амалий машғулот саволлари
1. Нобель мукофотини жорий этилиши мақсади ва танлаш тартиби
2. Нобел мукофоти совриндорлари асарларида макроиқтисодий мувозанатни таъминлашнинг ривожлантирилиши
3. Нобел мукофоти совриндорлари асарларида жаҳон иқтисодиётининг глобал муаммоларини ҳал этиш масалалари
4. Нобел мукофоти совриндорлари асарларида инсон капиталини ривожлантириш муаммоларининг ҳал этилиши