14-mavzu. Tashqi ta`sirlar va unga oid davlat siyosati reja

14.3.Tashqi ta’sirlarga qaratilgan davlat siyosati.

Tashqi ta’sirlar nima uchun bozorlarni resurslar samarasiz taqsimlanishiga olib kelishini muhokama qildik, lekin bu samarasizlikni qanday bartaraf qilish haqida kam gapirildi. Amalda, davlat siyosatchilari va xususiy shaxslar tashqi ta’sirlarga turli yo‘llar bilan javob beradi. Barcha yechimlarning maqsadi resurslar taqsimotini ijtimoiy maqbul darajaga yaqinlashtirishdir.

Ushbu bo‘limda davlat yechimlari ko‘rib chiqiladi. Umumiy masala sifatida, hukumat tashqi ta’sirga javob berishda ikki yo‘lning biridan foydalanishi mumkin. Buyruq va nazorat siyosati bevosita xatti-harakatni tartibga soladi. Bozorga asoslangan siyosat rag`batlantirish bilan ta’minlaydiki, xususiy qaror qabul qiluvchilar muammoni hal qilish yo‘lini o‘zlari tanlaydi.
Buyruq va nazorat siyosati: tartibga solish.
Hukumat muayyan xatti-harakatni talab qilish yoki cheklash orqali tashqi ta'sirni bartaraf qilishi mumkin. Misol uchun, suv ta'minoti ichiga zaharli kimyoviy moddalar qo‘shish jinoyat hisoblanadi. Bu holda jamiyat uchun tashqi harajatlar ifloslantiruvchi foydasidan ancha oshib ketadi. Hukumat bu xatti-harakat sodir bo‘lishini man qiluvchi bir buyruq va nazorat qilish siyosatini institutlashtiradi.
Ammo ifloslanishning ko‘p hollarda vaziyat bunchalik oddiy emas. Ba'zi ekologlar belgilagan maqsadlarga qaramay, barcha ifloslantiruvchi faoliyatlarni taqiqlab qo‘yishning iloji yo‘q. Masalan, deyarli barcha turdagi transport, hatto otlar ham ayrim nomaqbul ifloslantiruvchi mahsulotlar ishlab chiqaradi. Lekin hukumatning barcha transportni taqiqlashi aqlga sig`maydi. Shuning uchun butunlay ifloslanishni bartaraf etishga harakat qilish o‘rniga, jamiyat bu ifloslanishlarning qaysi turlariga va qancha miqdoriga ruxsat etishga qaror qabul qilishning zarari va foydasini ko‘rib chiqishi kerak. Amerika Qo‘shma Shtatlarida atrof-muhit himoya qilish agentligi (EPA) va atrof-muhitni muhofaza qilishga qaratilgan qoidalarni ishlab chiqish va rioya qilish vazifasini olgan davlat muassasasidir.
Atrof-muhitni tartibga solish ko‘p shakllarda bo‘lishi mumkin. Ba'zan EPA zavod chiqarishi mumkin bo‘lgan ifloslanish maksimal darajasini aytadi. Boshqa paytlari EPA firmalardan chiqindilarni kamaytirish uchun muayyan texnologiya qabul qilishni talab qiladi. Barcha hollarda yaxshi qoidalarni tuzish uchun, hukumat tartibga soluvchilari muayyan sanoatlar haqida ma'lumotlarni va bu sanoat qabul qilishi mumkin bo‘lgan muqobil texnologiyalar haqida bilishi kerak. Bu ma'lumotlar hukumat regulyatorlari tomonidan olinishi ba’zida juda qiyin.