15-ma’ruza. Mavzu. Dumalash va sirpanish podshipniklari. I. Mа`ruzа rеjаsi

olganda, amalda mashinalar loyihalashda dumalash podshipniklari hisoblanmaydi, balki 
tayanchga ta’sir etuvchi kuch va boshqa zarur faktorlar e’tiborga olingani holda standart 
jadvallaridan tanlab olinadi. 

---

Dumalash podshipniklarini tanlash 
Hozirgi vaqtda mashinalar loyihalashda dumalash podshipniklari standart tavsiyalariga 
binoan ikki xil usul bilan tanlanadi. Dumalash podshipniklari tanlash usuli standartlashtirilgan 
(GOST 18854–73 va 18855–73). Standartda ko’rsatilishicha valning aylanish chastotasi 1 minˉ
1
, 
dan katta bo’lmagan hollarda podshipniklar statikaviy yuk ko’taruvchanlik bo’yicha, qolgan 
hollarda esa dinamikaviy yuk ko’taruvchanlik bo’yicha tanlanadi. 
Podshipniklarni statikaviy yuk ko’taruvchanlik bo’yicha tanlash uchun ularga ta’sir 
etayotgan nagruzkaning ekvivalent (keltirilgan) qiymati topilib podshipniklar uchun belgilangan 
standart jadvallarida keltirilgan statikaviy yuk ko’taruvchanlikning ruxsat etilgan qiymati S
o
bilan taqqoslanadi. Buning uchun quyidagi munosabatlardan foydalaniladi: 
0
0
0
0
0
r
A
P
X F
Y F
P
C






, (15.5) 
bu yerda
R
o
– statikaviy nagruzkaning ekvivalent qiymati (radial va o’q bo’ylab yo’nalgan 
kuchlarning keltirilgan qiymati), N;
F
r
 – podshipnikka radial yo’nalishda ta’sir etadigan nagruzka, N;
F
a
 – podshipnikka uning o’qi bo’ylab ta’sir etadigan nagruzka; N;
X
o
va Y
o
– radial va o’q, bo’ylab yo’nalgan yuklanishlar koeffisientlari. Bu 
koeffisientlarning qiymati podshipniklar uchun belgilangan kataloglarda keltirilgan. Xususan: 
1) Bir va ikki qatorli sharikli radial podshipniklar uchun X
0
= 0,6; Y
0
= 0,5. 
2) Bir qatorli sharikli radial tirak podshipniklar uchun X
0
=0,5; Y
0
= 0,43...0,26 (kontakt 
burchagi α = 18°...40° oralig’ida bo’lgan hollar uchun).
3) Bir qatorli konussimon rolikli podshipniklar uchun X
o
 = 0,5; F
0
= 0,22 ctg

. 
Agar tayanchga faqat radial kuch ta’sir etsa, rolikli podshipniklar uchun R
o
= F
r
; F
a
 = 0 
bo’ladi. Tirak va tirak radial podshipniklar uchun ekvivalent nagruzka quyidagicha topiladi: 
0
2,3
a
a
r
P
F
F tg



, (15.6) 
Aksariyat vallarning aylanish chastotasi n > 1 min ˉ
1
bo’lgani uchun podshipniklarni 
dinamikaviy yuk ko’taruvchanlik bo’yicha tanlash usuli muhandislik amaliyotida loyihalash 
ishlarida qo’llaniladigan asosiy usul hisoblanadi. Podshipniklarni dinamikaviy yuk 
ko’taruvchanlik bo’yicha tanlash uchun dinamikaviy yuk ko’taruvchanlikning hisobiy qiymati 
topilib, jadvaldagi qiymatiga taqqoslanadi va u erdan mos kelgan podshipnik tanlanadi. Bunda 
quyidagi munosabatlardan foydalaniladi: 
6
60
10
x
P
x
h
C
C
C
P L
nL
L










, (15.7) 
keltirilgan tengliklarda, S
h
 – dinamikaviy yuk ko’taruvchanlikning hisobiy qiymati, N; S – 
dinamikaviy yuk ko’taruvchanlikning jadvalda keltirilgan qiymati, N; r – ildiz ko’rsatkichi, 
sharikli podshipniklar uchun r = 3, rolikli podshipniklar uchun r = 3,33;