16-мавзу. Меҳнат бозори ва корхоналарда меҳнат ресурсларидан

_{16-мавзу.} Меҳнат бозори ва корхоналарда меҳнат ресурсларидан

фойдаланиш (4 соат)

1. 
   Меҳнат муносабатлари ва меҳнат ресурсларидан фойдаланиш кўрсаткичлари.
   
2. 
   Иш хақи.
   
3. 
   Меҳнат бозори, меҳнат таклифи ва меҳнатга бўлган талаб.
   
4. 
   Рақобатлашган, монополистик ва монопсоник меҳнат бозорлари.
   

1. Меҳнат бозори, рақобатлашган меҳнат бозори

Ишлаб чиқариш омиллари бозори деганда, меҳнат, хом ашё, капитал, ер ва бошқа ишлаб чиқариш ресурслари бозори тушунилади. Ресурслар бозоридаги талаб ва таклиф истеъмол товарлари бозори таъсирида шаклланади. Шунинг учун ҳам ресурсларга бўлган талаб ҳосила талаб бўлиб, фирманинг ишлаб чиқариш ҳажмидан ва унинг харажатларига боғлиқ.
Ишчи кучига бўлган талабни алоҳида фирма учун қараймиз. Бозор (тармоқ) талабини аниқлаш учун тармоққа қарашли фирмалар талаблари йиғиб чиқилади.
Фараз қилайлик, фирма ишлаб чиқариш омилларидан фойдаланиб маҳсулот ишлаб чиқаради. Бошқарувчи фирмага яна қўшимча қанча ишчи кучини ёллашни аниқламоқчи. Бунинг учун фирма ҳар бир қўшимча ишчи кучини ёллашдан қанча даромад олишни ва ушбу бирлик ёлланган ишчи кучидан фойдаланиш учун қанча харажат кетишини билиши керак бўлади.
Қўшимча ёлланган битта ишчи кучидан олинадиган қўшимча даромад меҳнатнинг чекли даромадлилиги дейилади ва у орқали белгиланади.

Меҳнатнинг чекли даромадлилиги
MRP _L
нинг иқтисодий маъноси

шундан иборатки, яъни у қўшимча бир бирлик ишчи кучидан фойдаланиб қўшимча ишлаб чиқарилган маҳсулот ҳажмини , қўшимча бир бирлик ишлаб чиқарилган маҳсулотдан олинадиган қўшимча даромад га кўпайтириш орқали аниқланади:

, (1)
бу ерда - меҳнатнинг чекли даромадлилиги;

• 
  меҳнатнинг чекли маҳсулоти;
  
• 
  чекли даромад.
  

Ушбу муҳим бўлган (1) муносабат истеъмол бозори рақобатлашганми ёки йўқми ҳар қандай рақобатлашган омиллар бозори учун ўринлидир.
Масалан, капитал бозори учун:
бу ерда - капиталнинг чекли даромадлилиги;

• 
  капиталнинг чекли маҳсулоти;
  
• 
  чекли даромад.
  

Ер бозори учун:

MRP _t
^{ MP  MR} .

t
Рақобатлашган бозор шароитида чекли даромад бозор нархига тенг, яъни бўлгани учун, чекли меҳнат даромадлилиги қуйидагича аниқланади:
Чекли даромаднинг камайиш қонунига кўра, меҳнатнинг чекли маҳсулоти иш вақти узайиши билан камайиб боради. Демак, чизи\и нарх ўзгармаса ҳам пастга қараб йўналган бўлади (16.1-расм).

Иш вақти
(соатларда)