16-мавзу. Меҳнат бозори ва корхоналарда меҳнат ресурсларидан

12.2 Иш ҳақи ставкалари дифференциацияси (табақалашуви).

Биз юқоридаги мулоҳазалардан иш ҳақини ўзгармас деб қарадик. Амалда ўртача иш ҳақи мутахассисликлар бўйича ҳам, тармоқлар бўйича ҳам, ҳаттоки бир хил ишни бажарувчи ишчилар бўйича ҳам фарқ қилади. Масалан, автомобилсозлик тармо\ида ишлайдиган ишчиларнинг ўртача иш ҳақи, қурилиш соҳасида ишлайдиган ишчиларнинг ўртача иш ҳақларидан фарқ қилади, худди шундай кимё тармо\идаги ўртача иш ҳақи ҳам енгил ва озиқ-овқат саноатидаги ўртача иш ҳақидан фарқ қилади. Поликлиникада ишловчи ҳар хил категориядаги врачларнинг иш ҳақи ҳам бир хил эмас.
Юқори категорияли врач паст категорияли врачга қараганда кўпроқ маош олади.
Ушбу фарқнинг тагида, инсонлар қобилиятининг хилма-хиллиги, маълумоти, билими, тажрибаси, малакаси ётади. Булардан ташқари, улар бажарадиган ишларнинг тури ҳам, улар оладиган даромадларга ҳар-хил таъсир қилади. Ишнинг мураккаблиги, ишлаб чиқаришнинг инсон ҳаёти учун зарарли бўлиши, ушбу соҳада ишловчиларнинг иш ҳақида ушбу зарарни қоплайдиган қўшимча иш ҳақида ўз ифодасини топади.
Қуйидаги 16.16-расмда ишнинг о\ирлиги ва зарарлиги учун тўланадиган қўшимча иш ҳақи кўрсатилган.

Иш ҳақи, W,
сўм/соат


W₂ W₁


S₂


S₁


S_L=MRP_L

L

16.16-расм. ҲL₂ар хил ишL₁ шароитидаги иш ҳақи.

Бу ерда оғир ишни бажарувчи, қўшимча иш ҳақи олади, .

Иқтисодий рента. Биз юқорида ресурс қанчалик кўп чекланган бўлса, унинг нархи ҳам шунчалик юқори бўлишини кўрган эдик. Шунинг учун ҳам юқори малакали мутахассис ҳар доим ортиқча иш ҳақи олади. Ушбу ортиқча иш ҳақи иқтисодий рента бўлиб, у ишчининг қобилияти ёки юқори малакаси учун тўланади.Тармоқ меҳнат бозорини кўриб чиқайлик (12.17-расм).
И=тисодий рента


L
L_e