16-mavzu. Ochiq iqtisodiyotda makroiqtisodiy siyosat reja

Katta ochiq iqtisodiyot-ko„lami yirikligi sababli foiz stavkasi mamlakatning 
ichida ro„y berayotgan jarayonlarning jiddiy ta‟sirida shakllanadigan iqtisodiyotdir. 
Katta ochiq iqtisodiyot- jahon jamg„armalari va investitsiyalarining katta 
qismiga egalik qilayotan yirik mamlakat (AQSh, XXR, Germaniya, Yaponiya, 
Rossiya va boshq.) iqtisodiyotidir. Bunday mamlakatlar jahon moliya stavkasiga 
ta‟sir ko„rsata oladi. 
Ochiq iqtisodiyotning asosiy ko„rsatkichlari quyidagilardir: 
a) YaIMdagi tashqi savdo kvotasi; 
b) ishlab chiqarish hajmidagi eksport ulushi; 
g) iste‟mol tarkibidagi importning ulushi; 
d) investitsiyalar hajmidani xorijiy investitsiyalarning ulushi. 

---

2 
Iqtisodiyotning ochiqligi darajasi odatda mamlakatning tashqi savdosi hajmiga 
yoki hukumatning siyosiy liniyasiga bog„liq bo„ladi. Masalan, Buyuk Britaniya 
iqtisodiyoti nisbatan ochiq hisoblanadi, chunki u tashqi savdoga juda bog„langan. 
AQSh iqtisodiyoti esa nisbatan yopiqdir, chunki tashqi savdo uning rivojlanishi 
uchun hal etuvchi rol o„ynamaydi. 
Ochiq iqtisodiyot xalqaro hisob-kitoblarda xorijiy valutadan foydalanishni 
ko„zda tutadi. U to„lov balansida, xususan joriy operatsiyalar balansi va kapital 
harakati balansida o„z aksini topadi. 
 
16.2. Mandell Flemingning ochiq iqtisodiyot modeli 
Ichki muvozanat- inflatsiya jarayonlari mavjud bo„lmagan (yoki uning barqaror 
past darajasidagi) to„liq bandlik sharoitida talab va taklifning balanslashganligidir. 
Qisqa muddatli davrda ichki muvozanat muammosi, birinchi navbatda, budjet-
soliq va pul-kredit siyosati vositasida yalpi talabni tartibga solish orqali 
ta‟minlanadi. 
Tashqi muvozanat qayd qilingan, yoki suzib yuruvchi valuta kursi sharoitida 
to„lov balansining nolga teng qoldig„ini ta‟minlab turilishni anglatadi. Alohida 
holatlarda bu muammo ikki o„zaro mustaqil qismga bo„linadi: 
a) joriy operatsiyalar balansining belgilangan holatini ta‟minlab turish; 
b) valuta zahiralarining aniq belgilangan miqdorini saqlab turish. 
Tashqi va ichki muvozanatni ta‟minlab turish usullari bir xil: budjet-soliq va 
pul-kredit siyosati. Ayrim hollarda mustaqil usul sifatida almashinuv kursi siyosati 
ham ajratib ko„rsatiladi. 
Tashqi muvozanatni ta‟minlash kapital harakatining mobilligi (mamlakatlararo 
kapital quyilishi jarayonining ichki foiz stavkasining jahon foiz stavkasiga nisbatan 
o„zgarishiga javoban keskinlashuvi) sababli murakkablashadi.
Ichki va tashqi muvozanatni ta‟minlash muammosi tovar, pul va valuta 
bozorlarining amal qilishiga ta‟luqlidir. 
Ichki va tashqi muvozanatni ta‟minlash makroiqtisodiy tartibga solishning 
muhim muammosi sifatida yuzaga chiqadi, chunki u ichki va tashqi 
o„zgaruvchilarning bir-biriga o„zaro ta‟sirini va qayta ta‟sirini ko„zda tutishni talab 
etadi. 
Ochiq iqtisodiyotda iqtisodiy siyosat tahlili Mandell-Fleming modeliga 
asoslangan holda amalga oshiriladi. Bu model qisqa muddatda iqtisodiyotni 
muvozanatlashtirishni ifodalaydi va kichik ochiq iqtisodiyot uchun IS-LM 
modelining modifikatsiya qilingan shakli hisoblanadi. Ikkala model ham baholarning 
o„zgarmasligini nazarda tutadi va yalpi talab hajmining o„zgarishi sabablarini 
tushuntiradi. Ular o„rtasidagi asosiy farq shundaki, IS-LM modeli-yopiq iqtisodiyot 
modeli, Mandell-Fleming modeli esa ochiq iqtisodiyot modeli ekanligidadir.
1
Ichki va tashqi muvozanat muammosi, ko„pincha, IS-LM modelining 
modifikatsiya qilingan shakli vositasida, unga uchinchi- BB egri chizig„i qo„shilib 
tahlil qilinadi. BB egri chizig„i to„lov balansining muvozanatli darajasini tasvirlaydi. 
1
N. Gregory Mankiw. Macroeconomics. 8 th edition. Harvard University. (NY.: Worth Publishers, 2015): 356 

---

3 
Model ham qayd qilingan, ham erkin suzib yuruvchi valuta kursi rejimlari uchun va 
kapital mobilligining turli darajalariga moslab tuziladi. 
Bir vaqtning o„zida ichki va tashqi muvozanatga erishish muammosini quyidagi 
yondoshuv asosida ko„rib chiqamiz (16.1- rasm).