16-mavzu. Ochiq iqtisodiyotda makroiqtisodiy siyosat reja

2
 
16.6.-rasm. Mandell-Flemingning Y-e modeli
3
 
 
16.6.-rasmda LM egri chizig„i gorizontal liniya bilan belgilangan jahon foiz 
stavkasi r* ga teng bo„lgan holatda aks ettirilgan. Bu egri chiziqlar birgalikda
almashinuv kursiga bog„liq bo„lmagan daromad darajasini aniqlab beradi. 
16.7. rasmda LM* egri chizig„i qanday qilib vertikal liniya ko„rinishini olishi 
aks ettirilgan. 
2
N. Gregory Mankiw. Macroeconomics. 8 th edition. Harvard University. (NY.: Worth Publishers, 2015): 361 
3
N. Gregory Mankiw. Macroeconomics. 8 th edition. Harvard University. (NY.: Worth Publishers, 2015): 360 

---

8 
16.7-rasm. LM* egri chizig‘ining vertikal liniya ko‘rinishi
4
Y-e modeli almashinuv kursi darajasi iqtisodiy siyosatga qanday ta‟sir etishini 
ko„rsatadi.
Mandell-Fleming modelini tahlil qilish kichik ochiq iqtisodiyotda davlatning 
har qanday iqtisodiy siyosati natijasi qayd qilingan va suzib yuruvchi valuta 
kursiga bog„liq degan xulosaga olib keladi. Masalan, suzib yuruvchi valuta kursi 
sharoitida daromadga faqat pul- kredit siyosati ta‟sir ko„rsatadi. Ayni paytda 
rag„batlantiruvchi budjet-soliq siyosatining ta‟siri, valuta kursining ko„tarilishi 
sababli, nolga teng bo„ladi. 
Qayd qilingan valuta kursi sharoitida daromadga faqat budjet-soliq siyosati 
ta‟sir ko„rsatadi. Bunday sharoitda pul-kredit siyosati daromadlarga deyarli ta‟sir 
ko„rsatmaydi, chunki Markaziy Bankning pul taklifini o„zgartirishdan maqsadi 
almashinuv kursini belgilangan darajada saqlab turishdan iborat bo„ladi.
Bu o„zgartirish ichki iqtisodiy siyosat maqsadlariga to„g„ri kelish-kelmasligi 
e‟tiborga olinmaydi. 
 
16.3. Qayd etilgan valuta kursi sharoitida pul-kredit va fiskal siyosat. 
Oldingi savolda ta‟kidlaganimizdek qayd qilingapn valuta kursi sharaoitida
monetar siyosat ko„proq ichki balans muammosi bilan aloqador bo„ladi. Keltirilgan 
fikrlarni izohlab berish uchun quyidagi gepotetik misolni ko„rib chiqamiz. 
Mamlakatning barcha tijorat banklari va Markaziy bankni barcha xorijiy aktivlar 
va passivlar to„plangan yagona bank deb tasavvur qilamiz. Pul taklifi esa naqd pul va 
depozitlardan iborat deb qaraymiz. Bunday gepotetik bankning passivida pul 
taklifining barcha komponentlari (odatda M
2 
agregati), aktivida esa bank tizimining 
sof xorijiy aktivlari (aktivlar-passivlar, ya‟ni xorijliklarning ularga bo„lgan barcha 
talablari so„ndirilgandan so„ng mamlakat ega bo„ladigan aktivlar) va sof ichki 
aktivlar (yoki hukumatga, firmalarga va uy xo„jaliklariga sof ichki kreditlar)
jamlangan bo„ladi. 
4
N. Gregory Mankiw. Macroeconomics. 8 th edition. Harvard University. (NY.: Worth Publishers, 2015): 360 

---

9 
Sof xorijiy aktivlar mamlakatning valuta zahiralariga mos keladi. Bunday 
holatda aktivlar va pasivlarning tengligi shartini M=R
es
+DS ko„rinishida yozishimiz 
mumkin. Bu tenglik pul taklifi (bank tizimining majburiyati) valuta rezervlari (sof 
xorijiy aktivlar) va bank tizimining ichki kreditlari yig„indisiga tengligini anglatadi. 
Demak, pul taklifi ham ichki, ham tashqi omillarga bog„liq . 
Pul taklifining o„zgarishini ΔM=ΔR
es
+ΔDS ko„rinishida tasvirlash mumkin. 
Bu yerda ΔR
es 
to„lov balansining taqchilligi yoki ortiqchaligiga
mos keladi. Tashqi 
balansni tiklash, o„z navbatida valuta kursini saqlab turish zaruriyati xorijiy 
aktivlarni sotish va sotib olishni talab qiladi. Bu esa valutarezervlarining ko„payishi 
yoki kama yishini keltirib chiqaradi. Lekin, rezervlarni sotish barobarida Markaziy 
Bank muomaladagi pulning bir qismini chiqarib oladi. Rezervlarni sotib olish bilan 
esa pul taklifi hajmini ko„paytiradi. Shunday qilib, qayd qilingan valuta kursi 
sharoitida M endogen o„zgaruvchi bo„lib, to„lov balansining yuzaga keladigan 
taqchilligi yoki ortiqchaligiga (ya‟ni almashinuv keursini pasaytirish yoki ko„tarish 
borasidagi harakatlarga) bog„liq bo„ladi. Bunday sharoitda iqtisodiyotni 
rivojlantirish prognozlari tuzilayotganda pulga talab iqtisodiy o„sish va inflatsiyaning 
maqsadli (rejadagi) ko„rsatkichlaridan kelib chiqib aniqlanadi. Pul taklifi esa sof 
xorijiy aktivlar va ichki kreditlar hajmiga bog„langan holda aniqlanadi. Sof xorijiy 
aktivlvr to„lov balansini tuzish prognozlaridan kelib chiqib aniqlanadi. Ichki kreditlar 
hajmi esa qoldiq prinsipipida aniqlanadi hamda hukumat va xususiy sektor o„rtasida 
taqsimlanadi. Xususiy sektorga ichki kreditlar miqdorini o„zgartirish uchun pul-kredit 
siyosatining uchala usuli ham qo„llaniladi. 
Markaziy Bank to„lov balansining iqtisodiyotdagi pul taklifiga ta‟sirini valuta 
rezervlari o„zgarishini sterillash orqali neytrallashtirishi mumkin. Masalan, (to„lov 
balansi taqchilligini yoki almashinuv kursi pasayishini bartaraf qilish maqsadlarida 
foydalanilishi natijasida) rezervlar qisqarganida Markaziy Bank ichki aktivlarni pul 
taklifi hajmi o„zgarmasligini ta‟minlaydigan darajada ko„paytirishi mumkin.
Ya‟ni : M=↓R