1боб. Мухандислик графикасини ўқитиш методикасининг умумий масалалари Режа

Savollar :
1.Chizmachilik dasturida qanday vazifalarni bajarish vazifa qilib belgilangan?
2.Grafik ta’lim deganda nimani tushunasiz?
3.Grafik ta’lim tarkibiy qismlarini sanab bering?


ДАРС МАШҒУЛОТЛАРИНИ РЕЖАЛАШТИРИШ.
ЎҚИТУВЧИНИНГ ДАРСГА ТАЙЁРЛАНИШИ
ТАЯНЧ СЎЗЛАР :
Дарс замонавий талаб, дарс тузилиши, ўқув материали хажми, ўқув материали мазмуни,дарснинг режа матни.
Хар қандай фаолият тури каби ўқитувчи мехнати хам унга олдиндан тайёрланиш ва режалаштиришни талаб қилади. Ушбу тайёрланиш босқичи ўқитувчининг бевосита хизмат бурчи бўлиб, ўқитувчи унга ўқув дастурига асосан тайёрланади. Ўқув дастури фақатгина ўқувчилар эгаллаши зарур билим ва кўникмалар доирасида чегараланиб қолмасдан, хар бир мавзуни ўрганиш учун тавсия қилинадиган ўқув соатларини миқдорини хам белгилайди. Махаллий шароитлар, ўқувчиларнинг тайёргарлик даражасини хисобга олган холда ва ўзининг педагогик тажрибасига суяниб миқдорини бирмунча ўзгартириши, шунингдек ўқув материалини хар бир соатга мустақил равишда тақсимлаб чиқиши мумкин.
Бу ишлар ўқув йили олдидан, машғулотлар режасига асосан календар режа тузиладиган даврда бажарилади. Хар бир ўтиладиган дарсга дарс режаси тузиб чиқилади. Қатор обьектив ва субьектив таьсирлар натижасида баьзан ўқитувчи олдиндан тузилган календар-режа ўзгаришлар киритишга мажбур бўлишига қарамасдан, режани олдиндан пухталаб ишлаб чиқишни касбий фаолиятнинг зарур ва маьсулятили босқичи сифатида қараши керак. Ушбу режанинг сифати ўқитувчи ўқувчиларга ўргатмоқчи бўлган маьлумотлар, амалий кўникма ва малакалар, дастурнинг хар бир бўлимини ўрганиш билан боғлиқ қийинчиликлар характери, ўқувчиларнинг тайёргарлик даражасини қанчалик даражада аниқ ва тўлиқ тасаввур қилиши билан белгиланадаи. Дарс режаларарини ўқитувчи йил давомида календар-режага асосланиб тузиб боради ва кейинги йил учун тузишда зарур бўладиган тўғрилашларни белгилаб боради.
Kalendar - reja tuzishdan oldin o‘qituvchi (ayniqsa yosh o‘qituvchilar)ga maktabdagi boshqa fanlar (matematika, fizika) bo'yicha tuzilgan rejalar bilan tanishish va unga so'nggi yillarda kiritilgan o‘zgarishlarni o‘rganish tavsiya etiladi. Shuningdek ularga chizmachilik

bo'yicha metodik maqolalar, «Xalq ta’limi», «Ta’lim muammolari», «Uzluksiz ta’lim» kabi metodik jumallaridagi maqolaiami o'rganish katta yordam beradi.

Dars - o‘quvchilar faoliyatining asosiy ko'rinishi bo'lib, nazariy bilimlar shaklida umumlashtiriladi. Dars mavzusini o‘zlashtirilishi uning asosiy ko‘rsatgichi hisoblanadi. Dars o'tish shakllari har xil bo'lib, asosan qo‘yilgan didaktik maqsadlarga yangi bilimlar olish, grafik ishlami bajarishda ko'nikma va malakalarni shakllantirish, chizmalarni o‘qish va chizishni bilish kabilarga bogiiq.
Darsning har bir shakliga alohida qonuniyatlar mos keladi. Bunda o'quvchilar zarur nazariy bilim va amaliy ko'nikmalarni egallashlari uchun maxsus yo'naltirilgan o'quv masalalari o‘quv faoliyatini shakllantirishning o‘ziga xos usuli bo'lib xizmat qiladi. Shunday qilib, o‘quvchilar oldiga proyeksiyalash va chizmani o'qishga o'rganish vazifalari qo'yiladi. Bu masalalami o'quvchilar o'qituvchi bilan birgalikda yechish jarayonida ularda tushunchalar shakllanishiga o'xshash bilish faoliyati yuzaga keladi.
Chizmachilik darslarida o'quvchilarda quyidagi xususiyatlami rivojlantirishga ahamiyat qilish kerak:

1. 
   bilim olish jarayonlarini boshqarish (aniq maqsadga yo'naltirilgan diqqat, xotira va hokazo).
   
2. 
   o'quvchilaming nutq imkoniyatlari, turli belgili tizim (simvolik, grafik, obrazli)larni tushunish va ulardan foydalanish qobiliyati.
   

Chizmachilikdan o'quvchilaming bilimi, ulaming g;afik savodxonlikka qiziqishlari qatorta’sirlarga bog'liq.
Bu shartlaming asosiylari, quyidagilar:

• 
  Chizmachilikka o'rganish ham boshqa fanlardagi singari tarbiyalovchi xarakterda bo'lib, yuqori ilmiy asosda olib borilishi kerak. 0‘qituvchi bunda doimo nazariyaning amaliyot bilan aloqalarini tushuntirib borishi zarur. Dastlabki darslardanoq o'quvchilarga chizmachilikning xalq xo'jaligidagi va texnika taraqqiyotidagi ahamiyatini tushuntirib borish kerak. 0‘quvchiiar zamonaviy ishlab chiqarish va keyingi bilim olishlarida zarur boiadigan chizmachilik bo'yicha bilim va ko'nikmalami egallashlari kerak.
  
• 
  O'qituvchi darsga tayyorlanish jarayonida o'quv materialning tuzilishi, hajmi va mazmunini aniq tasavvur qilishi kerak. Darsning maqsadi va vazifalarini oldindan aniqlab olishi zarur. Darsga tayyorlanish va uni o'tish vaqtida har safar o'rganib qolingan sxema va shablon bo'yicha ishlamaslik kerak.
  

O'qituvchi darsda oldindan ko'zlanmagan vaziyatlar yuzaga kelib qolishi mumkinligini esda tutishi kerak. Shuning uchun u hamisha asosiy maqsaddan chetlashmasdan zarur hollarda dars borishini o'zgartirib o'quv materialini o'quvchilarga yetkaza bilishi kerak. Dars mazmuni va uni o'tish metodikasi nihoyatda aniq rejalashtirilgan bo'lishi kerak.
N.A.Dobrolyubov, har bir o'quv fanining, shuningdek, dars mazmunini aniqlashda o'quvchilaming yosh va imkoniyat xususiyatlarini hisobga olish, darsda o'quvchilarga tushunarli, «haqiqiy» taiim nuqtai nazaridan zarur materiallarni yoki boshqacha aytganda fanning yangi yutuqlariga mos bilimlami o'rgatish zarurligini ta kidlagan edi.

• 
  O'quvchilar grafik savodxonlik asoslaridan mustahkam bilim olishlari uchun o'qituvchi chizmachilikning nazariy va amaliy asoslarini chuqur bilishi shart. Shuningdek u fanni o'qitishda yuqori metodik mahoratga, o'quvchilami fanga qiziqtirish qobiliyatiga ega bo'lishi kerak.
  

O'qituvchi dars yakuni va natijasi, o'quvchilaming fanga bo'lgan munosabati va qiziqishi, uning tayyorgarligi, bilimi hamda mahoratiga to'g'ridan-to'g'ri bog'liqligini hamisha esda tutishi kerak. E’tiborsizlik, ma’suliyatsizlik va boshqa kamchiliklar o'quvchilar bilan ishlash natijalariga hamisha salbiy ta’sir ko'rsatadi. Bu haqda A.S.Makarenkoning quyidagi so'zlari juda o'rinli: «Agar sizning ishingizda hamisha muvaffaqiyatsizliklar va kamchiliklar hamroh bo'lsa, har qadamda o‘z ishingizni bilmaslingiz ko'rinib tursa, siz kamsitishlar va har xil kinoyalardan ortiq hech bir nimaga erisholmaysiz».
O'qituvchi o'zini ma’naviy-siyosiy hamda ma’rifiy saviyasini oshirib borishi ustida tinmasdan ishlashi zarur. U milliy qadriyatlarimiz, o'zbek xalqining boy madaniy merosi va o'tmishini yaxshi bilishi, bularni o'quvchilarga dars jarayonida o'z o'mida tushuntirib, ongiga singdirib borishi zarur.

• 
  O'qituvchi chizmachilikdan o'quv dasturini puxta o'rganishi, uning asosiy yo'nalishi hamda mazmunini tushunishi, maqsadi hamda umumta’lim maktablaridagi yoki kasb-hunar kollejlaridagi vazifalarini aniq bilish shart.
  

O'qituvchi darsga tayyorlanishda mashg'ulotlar o'quvchilar uchun faqatgina foydali bo'lib qolmasdan, balki qiziqarli bo'lishiga erishishga harakat qilish kerak. Chizmachilik fani o'qituvchisining geometriya, mehnat ta'limi, matematika fanlaming o'quv dasturi bilan ham tanishgan бўлиши фойдалидир. Чизмачилик бўйича ўқув дастури фан ўқитувчисининг доимий қўлланмаси бўлиши ва курсни ўргатиш давомида ўқитувчи унга хамиша мурожат қилиб туриши керак.

• 
  Чизмачиликдан ўқув материалини аниқ режалаштириш талаб қилинади.
  

Бунда дастур бўйича мавзу ёки бўлимини ажратилган соатлар бўйича ўтиладиган хажмини тақсимлаш айниқса янги иш бошлаётган ўқитувчилар учун қийинчилик туғдиради.
Дарсга тайёрланишда безакли режалар тузиш айниқса кўп фойда беради. Шундай режа тайёрланса ўқитувчи ўзаро боғлиқ, дарслар тизими, машғулотлар мавзулари ва зарур тасвирий материал тўғрисида аниқ тушунчага эга бўлади. Хар бир дарс учун конспект-режа тузишда қуйидаги холатларга амал қилиш зарур:
а) назрий материал хажмини ортиқча янги материал билан оғирлаштириб юбормасдан аниқ чегаралаб олиш керак;
б) машқ ва назорат харакатларидаги топшириқлар сони ва кетма-кетлигини, уларнинг мазмуни хамда ўтказиш тартибини белгилаб олиш керак;
в) ўқув кўргазмали қўлланмалар хамда аьлога ўзлаштирувчи ўқувчилар учун топшириқлар комплектини етарли миқдорда тайёрлаб қўйиши керак.
Хар бир ўқувчи асосий топшириқни бажаргандан кейин қўшимча топшириқ олади. Бу топшириқни одатда ўқувчилар қизиқиш билан бажарадилар. Дарс конспект режалари алохида дафтарда юргизиб, кейинги йилларда фойдаланиш учун сақлаб қўйиш керак. Бошловчи ўқитувчиларга конспект режани батафсил хар бир дарс учун тузиш тавсия қилинади, айрим холларда эса кўпроқ кўргазмалилик учун безакли режалар тузиш тавсия қилинади.
Чизмачиликдан дарс конспектини тайёрлашда биринчи навбатда дарс мавзусини аниқ белгилаб олиш зарур. Чунки, хар бир дарсда ўқувчилар янги билим ва маьлумотлар олиш ёки ўтилган мавзуни мустахкамлаши зарурлиги учун хам дарс мақсадини аниқ белгилашнинг ахамияти катта. Дарс мавзу, дарснинг номи ва ўрганиладиган материал билан тўғридан-тўғри боғлиқ бўлади.
Ўқувчининг дарс турини белгилаши хам мухим ахамиятга эга. Одатда, чизмачилик дарс турлари аралаш шаклда, ўқитувчи хикояси, ўқувчилар билан сухбат, фронтал ва индивидуал топшириқларни бажариш каби кўринишларда бўлиши мумкин. Конспект-режада дарс таркибий қисмларга ажратиладиган вақт миқдори ташкилий қисм, ўтилганни такрорлаш (агар режалаштирилган бўлса), янги мавзу баёни ўқувчилар график иши, ўтилган мавзуни мустахкамлаш ва уйга вазифа кабилар аниқ белгилаб қўйилгани мақсадга мувофиқ. Агар дарсда бирор чизма бажариладиган бўлса у ўқувчилар олдида қандай қийинчиликлар туғилишини билиб, унга олдиндан тайёргарлик кўриб қўяди. Конспект режанинг тахминий намунаси қуйдагича бўлиши мумкин: