2. Fizikaning bоshqa fanlar bilan alоqasi

12. Molekular - kinеtik nazariya asоslari va uni tajribalarda tasdiqlanishi.
Molekulalar doimiy va muntazam harakatda bo‘lgani sababli, ular albatta molekulalar kinetik energiyaga ega bo‘ladi. Mazkur tasdiq tufayli, yangi nazariya molekulyar-kinetik nazariya nomini olgan. Molekulalarning tezliklari bo‘yicha o‘rtacha taqsimlanishi haqidagi ushbu g‘oya va uning ta'rifi mashhur fizik olim - Jeyms Klark Maksvellga tegishlidir. Xabaringiz bo‘lsa, elektromagnit maydonlarni nazariy jihatdan mukammal tushuntirib bergan ilk olim ham aynan Maksvell bo‘lgan. Shuningdek Maksvell berilgan haroratdagi gaz molekulalarining tezligi qanday bo‘lishini hisoblashni ham yo‘lga qo‘ygan. Bunday taqsimotni Maksvell taqsimoti deyiladi. Unga ko‘ra, molekulalar asosan ushbu taqsimotning eng yuqori nuqtasiga muvofiq keluvchi energetik holatda bo‘ladi. Amalda esa, molekulalarning tezligi anchayin katta diapazonda o‘zgaradi. Nazariyaning mohiyati shundan iboratki, molekulalarning o‘rtacha erkin masofasiga asoslanib, ularning idish devorlari bilan to‘qnashish chastotasini hisoblashimiz mumkin bo‘lishi kerak. Ya'ni, molekulaning harakat tezligini bilgan holda, gazning o‘lchash mumkin bo‘lgan boshqa xossalarini aniqlash mumkin bo‘lsin. Boshqacha aytganda, molekulyar-kinetik nazariya bizga atom molekulalar olami va biz his qila oladigan makrodunyo orasida ko‘prik bo‘lib xizmat qilishi ko‘zda tutilgan.


13. Mоddalarning tuzilishi. Suyukliklar va qattiq jismlar оrasidagi ayrim o`хshashliklar
Qattiq jism — moddaning shakli turgʻun agregat holati. Bu holatda modda atomlarining issiqlik harakati ularning blaq bu yerda unaqa savolga javob yoq muvozanat vaziyatlari atrofida kichik tebranishlaridan iborat boʻladi. Kristall va amorf Q j.lar mavjud. Kristallarda atomlarning muvozanat vaziyatlari fazoda davriy joylashadi. Amorf jismlard a atomlar tartibsiz joylashgan nuqtalar atrofida tebranadi. Qattiq jismning turgʻun (eng kichik ichki energiyali) holati kristall holatdir. Termodinamik nuqtai nazardan amorf jism metaturgʻun holatda boʻladi va vaqt oʻtishi bilan kristallanishi kerak. Tabiatdagi barcha moddalar (suyuq geliydan tashqari) atm. bosimida va T>0 K trada qotadi. Qattiq jism xossalarini uning atommolekulyar tuzilishini va zarralari harakatini bilgan holda tushuntirish mumkin. Qattiq jismdagi atomlar orasidagi taʼsir kuchlari turlituman boʻlishiga qaramay, elektrostatik tortishish va itarishish ularning manbai boʻlib xizmat qiladi. Atom va molekulalardan turgʻun Qattiq jismning hosil boʻlishi tortishish kuchlari ~108sm masofalarda itarishish kuchlari bilan muvozanatlashishini koʻrsatadi. Baʼzi hollarda atomlarni qattiq sharchalar deb qarash va ularni atom radiuslari bilan ifodalash mumkin.