2-ma’ruza : releli himoyaning tuzilish sxemasi

 
Induksion relelar 
Induksion prinsipda asosan ikki turdagi rele tayyorlanadi, aylanuvchi diskli va aylanuvchi 
silindirsimon rotorli. Birinchi turdagi induksion relelarga hayallash vaqti tokka bog’liq bo‘lgan 

---

maksimal tok relesi , ikkinchi turdagi induksion relelarga esa yo‘naltirilgan quvvat relesi va 
qarshilik relelari kiradi. 
Induksion rele asosan cho‘lg’amlarga ega bo‘lgan harakatlanmaydigan magnit 
o‘tkazgichlar va tokni yaxshi o‘tkazuvchi materialdan tayyorlangan disk yoki silindr 
ko‘rinishidagi harakatlanuvchi qism va u bilan mexanik bog’langan kontaktlardan iborat. 
CHo‘lg’amlardan o‘zgaruvchan tok o‘tganda magnit o‘tkazgichlarda o‘zgaruvchan magnit
oqimlari hosil bo‘ladi va ular ta’sirida harakatlanuvchi disk yoki silindrda toklar 
induksiyalanadi. Induksiyalangan toklar va magnit oqimlarning o‘zaro ta’siri natijasida 
aylantiruvchi moment hosil bo‘ladi va disk aylanishi yoki silindr maolum burchakka burilishi 
mumkin. Induksion rele faqat o‘zgaruvchan tokda ishlash mumkin. 
Aylantiruvchi momentni hosil qilish uchun induksion releda bir biridan fazalari bilan farq 
qiluvchi kamida ikkita magnit oqim mavjud bo‘lishi zarur. Aylanuvchi diskka ega bo‘lgan 
RT- 80 yoki RT- 90 turdagi induksion relelarda magnit oqimlardan biri cho‘lg’amdan
o‘tayotgan tok ta’sirida ikkinchisi esa magnit o‘tkazgichning bir qismiga joylashtirilgan qisqa 
tutashtirilgan cho‘lg’am yordamida hosil qilinadi . 
Harakatlanuvchi silindirsimon yakorga ega bo‘lgan RBM turdagi yo‘naltirilgan quvvat 
relelarida alohida tokka va alohida kuchlanishga ulanuvchi cho‘lg’amlar bo‘lib, ular yordamida 
bir-biridan fazalari bilan farqlanuvchi ikkita magnit oqim hosil qilinadi. 
 
Tok otsechkasi (TO) qisqa tutashuvni tezlik bilan uzishni taominlovchi tok himoyasining 
bir turidir. 
TO asosan manbaga yaqin bo‘lgan liniyalarda qo‘llaniladi. CHunki bunday liniyalardan 
katta qisqa tutashuv toklarining uzoq vaqt davomida o‘tishi xavfli. MTH bilan TO orasidagi
farq ularning tanlash xususiyatini taominlash usulidadir. 
TO ning tanlash xususiyati uning ishlash zonasini cheklash yo‘li bilan amalga oshiriladi, 
yaoni u keyingi liniyada qisqa tutashuv bo‘lganda igshlamasligi kerak. Buning uchun TO ning 
ishlash toki himoyalanayotgan liniyaning so‘nggi nuqtasida qisqa tutashuv bo‘lganda
himoyadan o‘tadigan maksimal tokdan katta bo‘lishi kerak. TO ning ishlash zonasi (2.5 –
rasm)da ko‘rsatilgan. 
2.5-rasm. TO ning ishlash zonasi 
TO ning ishlash toki 
Ihi= Kz Ik.max 

---

bu erda Ikmax - himoya qilinayotgan oboektning manba tamonidan hisoblaganda so‘nggida 
qisqa tutashuv. bo‘lganda hosil bo‘ladigan eng katta tok; Kz - zahira koeffitsienti, RT-40 rele
qo‘llanilgan bo‘lsa,Kz=1,2...1,3. 
TO ning sxemasi MTH ning sxemasidan faqat vaqt relesining yo‘qligi bilan farq qiladi. TO 
ning ishlash vaqti tok va oraliq relelarining ishlash vaqtlari yigindisiga teng bo‘lib odatda t = 
0,04 - 0,06 s ni tashkil qiladi. 
O‘ta kuchlanishlardan naysimon razryadniklar yordamida himoyalangan liniyalarda TO 
uchun ishlash vaqti 0,06 - 0,08 s ga teng bo‘lgan oraliq relelar olinishi kerak. 
TO maksimal qisqa tutashiv toklaridan chetlashtirilganligi sababli minimal qisqa tutashuv 
rejimida uning ishlash zonasi qisqaradi. Agar TO liniyaning 20% dan ortiq qismini himoya 
qilsa, uni ishlatish maqsadga muvofiq hisoblanadi. 
TO liniyani to‘liq himoya qila olmasligi sababli uni asosiy himoya sifatida ishlatish 
mumkin emas. TO faqat MTH bilan birgalikda ishlatiladi.