2-ma’ruza. Global iqlim o’zgarishi va uning biologik xilma-xillikka ta’siri

Iqlimning balandlikda oʻzgarishi. Atmosfera bosimi yuqorida tushadi,
quyosh radiatsiyasi va samarali nurlanish oʻsadi, daraja, solishtirma namlik
kamayadi. Shamol yetarli darajada tezlik va yoʻnalishi boʻylab oʻzgaradi. Bunday
oʻzgarishlar joyning tekisligiga qarab erkin atmosferada, katta va kichik ta’sirlar
(yaqindagi yer yuza qatlami bilan bogʻliq) togʻlarda ham yuz beradi. Togʻlarda
bulut bilan qoplanganlik, yogʻingarchiliklar yuqoriligining xarakterli oʻzgarishlari
kuzatiladi. Yogʻingarchiliklar qoidaga binoan avval joy balandligida kuchli qayd
etiladi, lekin keyin ayrim bosqichlarda kamayadi. Natijada togʻlarda yuqori iqlim
hududiylashganligi vujudga keladi. Iqlim sharoitlari joy balandligi bilan bogʻliqligi
bilan kuchli farqlanadi. Bunda gorizontal yoʻnalishdagi kenglikdagi oʻzgarishdan
koʻra balandlikdagi oʻzgarish birmuncha koʻp. Iqlim hududiylashganligining yuqoriligi togʻlardagi metereologik oʻlchamlar yuqoriligi barcha iqlim sharoitlari majmuining tez oʻzgarishini hosil qiladi. Bir iqlim hududi (yoki mintaqa) ning boshqasini hosil qilishi oʻsimliklar oʻzgarishiga muvofiq. Yuqori iqlim hududlarining almashinuvi kengliklar yoʻnalishidagi iqlim hududlari almashinuvini eslatadi. Farqi shundaki, oʻzgarish uchun gorizontal yoʻnalishda minglab kilometr siljish, togʻlarda esa balandlikning faqat bir
kilometrga oʻzgartirish yetarlidir.
Iqlimning daryolar va quruqlikka taqsimlanishining ta’siri. Quruqlik va
daryolar taqsimlanishi dengiz va kontinentalli iqlim turlariga boʻlinishini
ifodalaydi. Iqlimning ta’rifining zonalashganligi quruqlik va daryolarning oʻzanini
toʻsish ta’sirida koʻrinadi. Okean sathi koʻtarilayotgan Janubiy yarim sharda
Shimolga nisbatan quruqlikning taqsimlanish darajasi simmetrik mintaqa,
hududiylashganlik va daraja taqsimlanishi, bosimi, shamol tezligi yaxshiligi
aniqlangan. Markazalar koʻpyillik oʻrta kartalarida atmosfera bosimini harakatini
quruqlik va dengizlarni taqsimlanishiga bogʻliqligini koʻrsatmoqda: yozda
materiklar ustida yuqori bosimni subtropik hududlarida tarqaydi; materik ustidagi
moʻtadil kengliklarda qishda yuqori, yozda esa past bosimni kuzatish mumkin. Bu
atmosfera sirkulyatsiya tizimini, shu bilan birga Yerning iqlim sharoitlarini
taqsimlanishini murakkablashtiradi. Qirgʻoq boʻyiga nisbatan joylashuvlar
haroratga, namlikka, yogʻingarchilikka sezilarli ta’sir qilib, kontenintal iqlimni
darajasini aniqlaydi