2-mavzu: Abu Rayhon Beruniy va Abu Ali Ibn Sinoning ilm-fan va pedagogika taraqqiyotiga qo‘shgan hissasi

Al-fir qo‘rg‘oni haqida
 

---

Al-Fir - Xorazm shahrining chekkasidagi loy va xom g‘ishtdan qurilgan qal’a 
bo‘lib bir-birining ichiga joylashgan va balandlikda bir-biridan qolishmaydigan uch 
qavat qo‘rg‘on edi. Bu barcha qo‘rg‘onlar tepasida Yamandagi G‘umdon singari 
podshohlarning qasrlari bor edi.
 
Qachon maqtanarli bo‘ladi? 
 
Oltin va kumush qadri odamlar orasida tabiiy suvratda emas, balki sun’iy 
suvratda bo‘ladi. Chunki bu ikkalasi tosh bo‘lib, odamni ochlikdan to‘yg‘aza 
olmaydi, tashnalikni qondirolmaydi, zararni daf qilolmaydi. Mashaqqatdan saqlay 
olmaydi. Ovqat sifatida manfaati bo‘lmay, insonni tiklay olmagan va uning turini 
boqiy qondirolmagan, kiyim bo‘lib odamlarni o‘rab asray olmagan, issiq-sovuq 
qiyinchiliklardan saqlay olmagan va pana yer sifatida saqlanishga yordam 
berolmaydigan har bir narsa tabiatan maqtanarli emas. Basharti, maqtovga sazovor 
bo‘lguday bo‘lsa ham, u tabiiy ravishda maqtalmaydi, balki hayotda zarur bo‘lib, 
boshqaning ehtiyoji tushadigan narsa uning yordamida bo‘lsa, shundagina 
maqtaladi. Ko‘pchilik kishilarning tabiatini pastkash qiladigan yomon xulqdan, 
haqiqatni ko‘rishga imkon bermaydigan omillardan o‘zni tozalagach, ularning isbot 
uchun keltirgan so‘z va e’tiqodlarini bir-biriga solishtirish bilan bilinadi. Mana shu 
aytib o‘tganim haqiqiy maqsadga yetkazuvchi eng yaxshi yo‘l va bunga dog‘ 
tushiruvchi shak-shubhani yuvib tashlash uchun eng ishonchli yordamchidir. Garchi 
qattiq urinib, zo‘r mashaqqat cheksak ham, o‘shandan boshqa yo‘l bilan maqsadga 
erisholmaymiz. Ilmlarning foydasi ochko‘zlik bilan oltin-kumush to‘plash uchun 
bo‘lmay, balki u orqali inson uchun zarur narsalarga ega bo‘lishdir.
Suqrotning javobi
 
Qadimgi yunonlarda teriga yozish odati bo‘lmagan edi. Keltirilishicha, 
Suqrotdan bu haqda so‘rashganda: “Ilmni tirik kishilar qalblaridan o‘lik qo‘ylarning 
terlariga ko‘chirmayman”, degan ekan.