2-mavzu. Iqtisodiy tahlilning metodi va unda qo‘llaniladigan an’anaviy usullar reja

Zanjirli bog’lanish usuli omil ko‘rsatkichlarning natijaviy ko‘rsatkich 
o‘zgarishiga ta’sir kuchini birin-ketin, sekin asta reja (yoki bazis) 
ko‘rsatkichlarni haqiqiy ko‘rsatkichlarga almashtirish orqali o‘lchashga 
asoslangan. Zanjirli bog’lanish usulini qo‘llash shartlari: Natijaviy 
ko‘rsatkichga ta’sir qiluvchi 2 yoki undan ortiq omil ko‘rsatkichlar ta’siri 
kuzatilishi; natijaviy va omil ko‘rsatkichlar bog’liqligini biror bir matematik 
formula orqali ifoda etish imkoni, reja va haqiqiy ko‘rsatkichlarning qiymat 
ko‘rinishlari to‘g’risidagi ma’lumotlarning mavjudligi. 
Hisob-kitoblar ikki bosqichda amalga oshiriladi: birinchi navbatda 
almashtirish natijasida yuzaga kelgan natijaviy ko‘rsatkich hisoblansa, ikkinchi 
navbatda chiqqan summadan almashtirishdan oldingi natijaviy ko‘rsatkich 
summasini chegirib, omilning ta’siri aniqlanadi. Reja ko‘rsatkichlarni haqiqiylariga 
almashtirish soni ta’sir qiluvchi omillar soniga teng bo‘ladi. Ushbu usulning 
algoritmini jadval ko‘rinishida bayon etish qulayroq (1-ilovaga qarang). 
 
Zanjirli bog’lanish usulining 2 xil ko‘rinishi amalda ko‘p qo‘llaniladi: 

---

1. Mutloq ko‘rsatkichlardagi farqlar (tafovutlar) usuli. 
2. Nisbiy ko‘rsatkichlardagi farqlar (tafovutlar) usuli. 
Mutloq ko‘rsatkichlardagi farqlar (tafovutlar) usuli mohiyati. Usul 
tahlilda foydalanilayotgan mutloq ko‘rsatkichlarning reja (yoki bazis) darajasi 
bilan haqiqiy darajasi o‘rtasidagi farqlar asosida omillar ta’sirini hisoblab topishga 
asoslangan.  
Usulni qo‘llash shartlari: 
1. Natijaviy ko‘rsatkich va unga ta’sir etuvchi omillar to‘g’ri proportsional 
bog’lanishda bo‘lishi va bu bog’lanish ko‘paytirish formulasi orqali ifoda etish 
imkoni mavjudligi.
2. Omil ko‘rsatkichlarni 2 guruhga - miqdor va sifat ko‘rsatkichlarga ajratish 
mumkinligi.