2-mavzu. Yog’och, materiali xomashyolarini yo’nish, qirqish, kesish, o’yish, yig’ish va biriktirish texnologiyasi

Yog’och o’ymakorligi. Yogochlarga ‘o’yib naqsh solish texnologiyasi. 
Qadim zamonlardan beri ota-bobolarimiz insoniyat vujudga keltirgan 
kashfiyot, ilm-fan cho’qqilarini egallab, o’z hunarlarini avloddan-avlodga o’tkazib 
kelmoqdalar. Hozirgi paytda yo’g’och o’ymakorligi me’morchilik bilan bir qatorda 
ro’zg’or buyumlariga bezak berishda keng qo’llanilmoqda. 
Mahalliy an’analarni avaylab, ardoqlab, ularni yangi mazmun bilan boyitgan 
xalq ustalari, asrlar davomida sayqal topgan qadimiy san’atning yetuk 
namunalarini yaratmoqdalar. 
Hozirgi kunda arxitektura bilan bog’liq bo’lgan ganch va yog’och 
o’ymakorligi tobora taraqqiy etib bormoqda. O’zbekistonda qadimdan 
me’morchilik va uy-ro’zg’or buyumlarini bezashda, xalq amaliy san’atining 
turlaridan biri yog’och o’ymakorligi keng qo’llanib kelingan. Yog’och 
o’ymakorligida turli naqsh uslublaridan foydalaniladi. Har bir usta o’zi yashab, 
ijod etgan yerdagi badiiy an’analarning o’ziga xos tomonlarini ijodida aks ettiradi. 
Xivalik xalq ustalari yog’ochni o’yib naqsh ishlashda yog’ochning tabiiyligini 
saqlab qolganlar. Buxorolik ustalar esa naqsh o’yib ishlangan buyumlarni jim-
jimador qilib, uni oltinsimon va kumushsimon ranglar bilan bo’yaganlar. 
Qo’qonlik xalq ustalari yog’ochni o’yib naqsh solishda uni o’rta chuqurlikda 
o’yganlar, Toshkent xalq ustalari taxta yuzasidagi naqshlarni zaminsiz, chiziqlar 
orqali bajarganlar va hoshiya naqshlarini ko’p ishlatganlar, Marg’ilon ustalari 
o’ymkorlik ishlarining zaminini o’ta chuqur o’yganlar. 
Yog’och o’ymakorligi ishida buyumlar yuziga gul tushirish uchun o’lchov 
asboblari: metr, chizg’ich, pargal, qalam, kabilar ishlatiladi. Metrlar yog’ochdan 
yoki yupqa po’latdan yasalgan bo’lib, tuzulishi o’rama yoki to’g’ri, go’niya, porsi 
go’niya, surma go’niya kabi turlarga bo’linadi. 
Yog’ochlarga xilma-xil naqshalrni o’yish uchun turli ko’rinishdagi po’lat 
iskanalar ishlatiladi. O’yish asboblari o’yiladigan naqshning shakli va tuzilishiga 
qarab tanlanadi. 
Iskanalarni charxlash va qirovini to’kish uchun nova shaklidagi o’rtasi ariqchali va 
yonlari qirrali turli xil qayroq toshlar ishlatiladi. Iskanalarni charxlash vaqtida usta 
o’ng oyog’ini charxning to’g’risiga, chap oyog’ini bir oz yon tomonga qo’yadi. 
So’ng o’ng qo’li bilan iskana dastasidan ushlab, chap qo’l barmoqlari bilan 

---

iskananing tig’ini charxga bir me’yorda bosib charxlaydi. Agar qayroq suvda 
namlanib ishlatilsa, pichoq qirovi tez to’kiladi. Qirovi to’kilgan tig’ bosh barmoq 
tirnog’ining yuziga tegizib ko’riladi. Tig’ tirnoq yuziga qadalsa, o’tkirlangan 
bo’ladi. Bordi-yu, tirnoq yuzidan sirg’anib ketsa, hali o’tkirlanmagan bo’ladi. 
Charxlangan iskanalarni maxsus qutiga terib, bir-biriga tegmaydigan qilib 
joylash lozim. Agar quticha bo’lmasa, sochiqqa o’xshagan material orasiga qo’yib, 
ehtiyotlab saqlash lozim. 
Geometrik shakldagi, bog’dodi eshiklar raxiga ishlaniladigan “zajira” 
naqshlarini kesib ishlashda jarrohlik pichoqchasidan foydalaniladi. Bu asbob 
nihoyatda o’tkir bo’lib, uni alohida material bilan o’rab saqlash tavsiya etiladi. 
Yog’ochlarga xilma-xil naqshlarni o’yish uchun turli shakldagi po’lat 
iskanalar ishlatiladi. Iskanalar o’yiladigan naqshning shakl va tuzilishiga qarab 
tanlab olinadi.