2. Yuvish vositalari va uslublari. Yuvish tozalash qurilmalari. Tayanch so‘z va iboralar

3. Yuvish-tozalash qurilmalari. 
Detallar va uzellarni yuvish – eng muhim texnologik operatsilardan biridir. 
Tiklanadigan detalning sifati yuvish sifatiga bog‘liq bo‘ladi. 
Yuvish jihozining turini ish hajmi, tozalanadigan ob’ektlarning nomenklaturasi, 
ularning gabariti va massasi, qo‘llanadigan yuvish vositalari va iflosliklarining 
turiga qarab tanlanadi. Oqizib va botirib mashinalari hamda qurilmalari bir-biridan 
farqlanadi. 
O‘tishli va boshi berk oqizib yuvish mashinalarida detal dush bo‘linmalaridan 
beriladigan eritma bilan yuvib tozalanadi. 
Bir kamerali boshi berk oqizib yuvish mashinalari OM-9474, OM-837Г, OM-
1366Г,OM-4610 tuzilishlari bo‘yicha bir xil bo‘lib, yuvish kamerasidan, umumiy
massasi 0,6 dan 1,5 tgacha bo‘lgan detallar ortiladigan yuklash aravachasidan 
yuvish suyuqligi solinadigan, hajmi 0,7 dan 1,2
3
m gacha bo‘lgan vannadan iborat. 
Yuvish kameralari qo‘zgaluvchan dush qurilmalari yoki aylanuvchi yuklash 
aravachasi bilan jihozlangan bo‘ladi. Yuvuvchi eritma bug‘ qurilmasi yordamida 
70-85
0
C gacha isitiladi. Oqimcha bosimini elektr dvigateli harakatga keltiradigan 
gidronasos hosil qiladi. Yuvuvchi suyuqlik sifatida konsentratsiyasi 20-25 g/l 
bo‘lgan Лобамид – 102 ning suvdagi eritmasi yoki konsentratsiyasi 20 g/l bo‘lgan
MС-6 yuvish vositasi qo‘llanadi. 
Oqizib yuvish mashinalarining o‘tishli turidagi OM-9313, OM-4267M, 
AKTB-114, AKTB-116 lar isituvchi qurilmasi bor vanna, yuvish kamerasi, 
plastinkali yoki osma konveyer, issiqlik uzeli, yuvish eritmasini uzatuvchi va uni 
boshqa joyga o‘tkazuvchi tizimdan iborat. Tozalanadigan ob’ektlar osib qo‘yiladi 

---

yoki konveyerga o‘rnatiladi va uning yordamida yuvish kamerasidan olib o‘tiladi, 
yuvish kamerasi dush bo‘linmalari bilan jihozlangan. Mashinaning ish unumdorligi 
4 dan 16 t/soatgacha . shunday turdagi mashinalarga ko‘pincha ikkita kamera; 
yuvish va chayish kameralari joylashtiriladi. Birinchi kamerada detallar 
iflosliklardan tozalanadi, ikkinchisida esa ulardagi eritma yuvib tashlanadi. 
Botirib yuvish turidagi yuvish mashinalari detallarni eritmaga botirib yuvish 
uchun mo‘ljallangan bo‘lib, ular yuvish eritmasi solinadigan vannadan va tozalash 
jarayonini jadallashtiradigan jihozdan iborat. 
0294948 turidagi rotorli mashinalardan foydalanish eng istiqbollidir, ularda 
tozalash jarayonini jadallashtirishga detallar solingan kajavani galma-galdan 
botirish va chiqarib olish va yuqori takrorlikdagi tebratish yo‘li bilan erishiladi. 
Bundan tashqari, bu mashinalar ishlab bo‘lgan eritmalarni qattiq va moyli 
iflosliklardan tozalaydigan qurilmalar ta’minlangan.
Tiklash dasturlari juda katta bo‘lganida AKTB-202 mashinasini qo‘llash 
ma’qulroqdir. Bu mashina tozalash jarayonini jadallashtirish, tozalash ob’ektlarini 
suvda bir vaqtning o‘zida past va yuqori takrorlikda titratish konveyeridan iborat. 
Mashina ikkita bir xil kameralar bilan jihozlangan bo‘lib, bular bitta agregat qilib 
birlashtirilgan, ular orqali suyuqlikka tushirilgan to‘siqlar ostidan osma konveyer 
yo‘li pastlashib o‘tadi. To‘siqlar yuqorgi bosim bakining tubi bilan germetik 
birlashtirilgan bo‘lib, buning natijasida yuvish mashinasining ichki bo‘shlig‘i 
atmosferadan ajratiladi, bu bilan issiqlikning bug‘lanib isroflanishishi keskin 
kamayishiga erishiladi. 
Maxsus yuvish mashinalari detallarni mustaxkam uglerodli iflosliklardan, 
qasmoq va boshqalardan tozalashga mo‘ljallangan. 
GOSNITI ning OM-4265 va OM-4944 qurilmalarida detallardagi kuyindi va 
qasmoq tuzlar eritmasida (buning tarkibida 65 % o‘yuvchi natriy, 30% natriy 
nitrat va 5% natriy xlor bo‘ladi, harorati 380-420 
0
С ga etadi) eng samarali 
ketkaziladi. 
Yuvish qurilmasi tuzlar eritmasi solingan vanna, yuvish vannasidan, kislota 
eritmasi solinadigan va yana yuvish vannalaridan iborat. Detallarni yuvish 
davomiyligi 5-10 minut, qurilmaning ish unumdorligi esa 300-400 kg/soatni 
tashkil qiladi. 
OM-3181 qurilmasida gilzalar, alyuminiy qotishmalaridan tayyorlangan 
detallarning sirti qasmoqdan tozalanadi. Bu qurilmada havo ventillar orqali 
bunkerga 0,3-0,5 MPa bosim bilan beriladi. Danak uvog‘i havo oqimi bilan quvur 
orqali soploga xarakatlanadi. Tozalanadigan detallar aylanuvchi stolga yuklanadi. 
Kamera qopqoq bilan berkitiladi va tozalashning borishi tuynuk orqali kuzatiladi. 
Tozalash mahsulotlari siklon bilan qisqa quvurlar orqali chiqarilib yuboriladi. 
Detallar partiyasini tozalash tugagach to‘planib qolgan uvoqlar klapan orqali 
bunkerga qaytarib to‘kiladi. Tozalangan detallar suv bilan yuvib tashlanadi.
Ta’mirlash xo‘jaligi tozalashning mexanik, fizik, ximik, termik va xar xil 
usullariga ega. Tozalash jarayonini tezlashtirish uchun qizdiriladi, bosim oshiriladi, 
tebratiladi va x.z. 
Yuzani tozalash ifloslikni yo‘qotish uchun bajarilgan A
o
ishni bajarishga bog‘liq: 
A
o 
=A
f-x
+ A
m 

---

Bu erda: A
f-x
- texnologik muxitning fizik-ximik faolligi natijasida bajarilgan ish; 
A
m
- ifloslikka mexanik ta’sir ko‘rsatish; M – bug‘ muxitda tozalashda A
m
= O 
teng. Danak po‘chog‘i bilan chirkdan tozalashda A
f-x
=0 ga teng. 
4.2-rasm. Detallarga abraziv aralash suyuqlik bilan ishlov berish uchun 
mo‘ljallangan baraban.
1-elektrodvigatel; 2-reduktor; 3-vanna; 4-baraban. 
Mayda detallar (bolt, gayka va x.z) korroziyadan aylanuvchi barabanda abraziv 
aralash suyuqlik (eritma) vositasida mexanikaviy ishlov berish yo‘li bilan 
tozalanadi. 
Olti yoqli barabannning 1/3 qismgacha chinnining o‘lchamlari 8-16 mm 
keladigan bo‘lakchalari solinadi. Baraban ostiga o‘rnatilgan idishga ishqoriy eritma
to‘ldiriladi, korroziyadan tozalanish kerak bo‘lgan detallar barabanga qolgan 2/3 
qismi to‘lguncha solinadi. Bu qurilmada detallar korroziyadan quyidagi rejimda 
tozalanadi: baraban minutiga 16-30 marta aylanishi kerak, mexanikaviy ishlov 
berish 1,5-2 soat davom etadi, eritmaning xarorati 60-70
o
C bo‘ladi. 
Iflosliklarning yuza va tashqi kuchini kamaytirish uchun yuvish moddalariga 
yuza-faol eritish moddalari qo‘shiladi. Eritish modda molekulalari gidrofob ( suvda 
erimaydi moyda eriydigan) gidrofil (suvda eriydigan) qismlardan iborat. 
4.3-rasm. Yuvish jarayonining sxemasi. 
1- suv tomchilari; 2- ifloslik; 3- tozalanadigan yuza; 4- yuvish moddasi; 5- eritish 
moddasi molekulalarining gidrofil qismi; 6-erish moddasi molekulalarining 
gidrofob qismi; 7- eritmaga o‘tgan ifloslik qismi; 8- iflosliklarning eritmada 
stabillashgan qismi; 9- eritmaning yuzaga shimilgan qismi. 
Yuvish eritmalari: kaustik soda –Na ON, kalsinatsiyalangan soda Na
2 
SO
3
, 
natriy silikatlari Na
2
SEO
3
, xrompik K
2 
SCH
2 
O
7
. Natriy silikati va xromniy 
detallarni korroziyadan saqlash uchun aralashmaga qo‘shiladi. Kaustik sodaning 
suvdagi 20-100 g/l eritmasi cho‘yan va po‘lat detallardan smola, rama va 
kabinalardan eski bo‘yoqlarni ketkazish uchun foydalaniladi. Kalsinatsiyalangan 

---

sodaning suvdagi 25-30 g/l eritmasi, trinatriy fosfatning 25-30 g/l eritmalari 
alyumin detallarni yog‘dan tozalash uchun foydalaniladi. 
Aralashma xarorati 80-90
o
C konsentratlar qo‘lni kuydirmasligi uchun texnika va 
mexnat xavfsizliklariga rioya qilish kerak. 
Zamonaviy yuvish kompozitsiyalari MЛ-51, MЛ-52 (moy iflosliklardan 
tozalash uchun. M: blok silindrlari va yog‘ nasoslari) «Лабомид-101», «Лабомид-
102», «Лабомид-103» ning kukun xoldagi 10-30 g/l suvli eritmalari detallarni 
tozalashda qo‘llaniladi. 
Nazorat savollari. 
1. Ifloslanish turlari necha xil bo‘ladi? 
2. Ifloslanishni tozalashning necha xil usullari mavjud? 
3. Iflosliklarni yuvish qanday bajariladi? 
4. Iflosliklarni tozalashda qanday xavfsizlik choralariga e’tibor berish kerak?