2 Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги заҳириддин муҳаммад бобур номидаги андижон давлат университети табиий фанлар факультети

O`ZBEKISTON “QIZIL KITOBI”GA KIRITILGAN 
DUKAKDOSHLAR OILASI VAKILLARI VA ULARNING
MUHOFAZASI  
Boratova M.G`., Yaxshiboyeva D.T.,
Navoiy davlat pedagogika instituti, 
Respublika qo`riqxonalarida muhofaza qilayotgan floralarning umuiy 
holati nisbatan yaxshi bo`linishiga qaramay ko`pgina yovvoyi turlarning 
tabiiy zahiralari keskin kamayib ketmoqda. Tabiatga o`simliklar dunyoga 
nisbatan noto`g`ri munosabatda bo`lishiga chek qo`yishi, tabiat boyliklarini 
muhofaza qilish va ko`paytirish hammamizning burchimizdir. O`zbekiston 
Respublikasi mustaqillikka erishgach atrof-muhitni, hayvonot va o`simliklar 
dunyosini muhofaza qilishga alohida e’tibor berildi. 1992 yil 9-dekabrda 
“Tabiatni muhofaza qilish to`g`risida”gi, 1993 yil 7-mayda “Alohida 
muhofaza qilinadigan hududlar to`g`risida” va nihoyat, 1997 yil 26-dekabrda 
“O`simliklar dunyosini muhofaza qilish va undan foydalanish to`g`risida”gi 
qonunlar qabul qilindi. Bu qonunlar barcha o`simliklar turlarini saqlab qolish 
uchun asrab avaylash va muhofaza qilishda juda muhim hujjatlar hisoblanadi. 
O`zbekiston “Qizil kitob”ga 1979 yilda ta’sis etildi. “Qizil kitob” 
nabotot olamining kamyob, yo`qolib ketish havfi ostidagi turlar mukammal 
ma’lumot beradi. Uning vazifasi jamoatchilik va davlat idoralarini tabiat 
muhofazasi masalasiga jalb etishdan va turlar genofondini saqlab qolishga 
ko`maklashishdan iborat. . “Qizil kitob”ga 1984 yilda 163 tur, 1998 yilda 

---

96 
301 tur, 2009 yilda esa 324 tur o`simliklar ro`yxatga olingan. Undan 5 turi 
zamburuglar bo`limiga mansub o`simliklardir.
Shu o`rinda O`zbekiston “Qizil kitobi”idagi o`simliklar ro`yxatini tahlil 
qilar ekanmiz, unga kiritilgan o`simliklar tarkibi, unda dukkakdoshlarning 
kenja oilasiga kiruvchi turlarning o`rni haqida ko`pgina ma’lumotlarni 
o`rgandik. O`zbekiston Respublikasi hududida hozir 4500 ga yaqin yovvoyi 
o`simlik turlari mavjud bolib, uning 57 turkumga mansub 470 dan ortig`i 
dukkakdoshlar oilasiga kiruvchi turlardir. Ular orasida jiddiy muhofazaga 
muhtoj ko`pgina kamyob, endem va relikt turlar ham bor. Dukkakdoshlar 
oilasining– 60 turi, jumladan, astragal turkumiga mansub – 37 tur, oksitrops 
turkumiga mansub – 13 tur O`zbekiston “Qizil kitobi”ga kiritilgan. Bu turlar 
O`zbekiston florasining 19-20 foizini tashkil etadi. Mazkur o`simliklar
dunyosini muhofaza qilishga doir tavsiyalar berishga harakat qildik: 
1. O`simliklar moddiy boyligimizning ajralmas muhim birliklaridan 
biri bo`lib, ularni saqlash, asrash, ulardan oqilona foydalanish har bir 
fuqaroning burchidir. 
2. Kislorod manbai bo`lgan o`simliklarni respublikamizda tarqalgan, 
ayniqsa dukkakdoshlar oilasiga mansub, chiroyli gulli, dorivor xusuiyatga 
ega bo`lgan turlarni muhofaza qilish, asrab avaylash, “Qizil kitob”ga 
kiritilgan turlarni muhofaza choralarini ishlab chiqish va ularni madaniy 
holda ko`paytirish yo`llarini ishlab chiqish zarur.
3. “Qizil kitob”ga kiritilgan dukkakdoshlar oilasiga mansub turlarni 
bioekologiyasini o`rganish, uning yangi manbalarini topish, uni muhofaza 
qilib ko`paytirishga va ro`yxatdan chiqarishga erishish lozim.
“Vatanni sevmoq iymondandir” deyiladi Hadishi shariflarda. Vatanni 
sevgan kishiga uning tuprog`i, tabiati muqaddasdir, noz-ne’matlari azizdir. 
Shunday ekan yoshlarni vatanparvarlik ruhida tarbiyalash fidokorlik, 
tashabbuskorlik talab etiladi. Buning uchun biz O`zbekistonning o`simliklar 
va hayvonlar dunyosini muhofaza qilishga va ota-bobolarimiz asrlar osha 
mashaqqat bilan yaratib, avloddan – avlodga o`tkazib, saqlab kelgan navlarni 
izlab topishga, saqlab qolib, kelgusi avlodlarga in’om etishga harakat 
qilishimiz lozim.