3 – Мавзу Янги ва энг янги давр фалсафаси

Кант гносеологияси: инсон онгининг билишда чекланганлиги ва нарсанинг ички 
моҳияти ва атроф-муҳит ҳодисаларини тушунишда ҳис этмаслик
Фейербах гносеологияси
Ташқи дунѐни билиш мумкин, онгнинг билиш имкониятлари чексиз. Лекин 
билишдаги чексизлик дарров келмайди, бирин-кетин ривожланади, инсон 
эволюцияси, тажрибаси орта бориб, фан-техника ривожланган сари билим 
шакллланади
Бу ғоя моҳиятини (онгнинг билиш қобилиятини ортиши ва келажакда чексиз 
эканлигини) фойласуф: «Биз билмаганни келажакда авлодларимиз билади» деган 
сўзлари билан ифодалайди.
Билишнинг асосини субъектив хиссий тизимлар ташкил этади; бу эса ақл билан 
тушуниладиган объектив реалликка асосланади
Шундай қилиб, Фейербах гносеологияси эмпирик ва рационал қарашларининг 
боғланишига таянади.

---

70
Фейербахнинг ижтимоий-сиѐсий қарашлари (унинг антропологик 
фалсафаси билан тушунтирилади)
Инсон-ирода, ақлга эга бўлган антиқа биологик мавжудот, ҳиссиѐт, хоҳиш 
каби хусусиятлари мавжуд; 
Одамнинг тўлалигича «Мени» фақатгина «Сен» билан муносабатда 
ойдинлашади – инсон фақат жамиятдагина яшаши мумкин. 
Инсонлар орасидаги муносабатлар асосида дин жамиятнинг негизи бўлиб 
қолиши керак
Бу дин \айриоддий бўлган мавжудот –Худога ишончга эмас, 
бош=а тамойилларга асосланиши лозим
Анъанавий динни ташлаб юбориш керак (насронийлик, мусулмон ва ҳ.к.) 
ва уни одамларнинг бир-бирини яхши кўришига ҳамда инсон табиатига 
жавоб берувчи оила ичидаги муҳаббат динига алмаштириш зарур
Инсон ҳаѐтининг мазмуни бахтга интилиш бўлиши лозим

---

71
Гегель фалсафасининг Фейербах томонидан танқиди
Ҳаѐт ва фикрлаш ўхшашлиги ғоясини инкор этиш
Абсолют фикр моддий дунѐда бирламчилик ва мустақил субстанция 
борлигини инкор этиш
Абсолют ғояни моддий дунѐга айлантириш мумкин эмаслигини исботлаш-
ташқи олам бор ва сезиларли, абсолют ғоя эса, ақлнинг таҳлили, Гегелнинг 
хаѐли
Фалсафа ва диннинг бирлигини инкор этиш
Диалектикани инкор этиш
Гегель фалсафасини Фейербах сунъий деб билади, янги фан янгиликларига 
тў\ри келмайдиган деб ҳисоблайди

---

72
Хулосалар:

Тарих ривожланиши тасодифий, 
тарихда бетартиблик ҳукмрон;

Ҳам тарихнинг тасодифий 
ҳодисалари, ҳам мақсадга
йўналитирилган фаолият қатъий
эҳтиѐжга бўйсундирилган, бунга 
инсон қаршилик қила олмайди;

Назария (инсон фикрлари) ва тарих
(реал воқелик) кўп ҳолларда бир-
бирига зид ва улар ҳеч қандай 
умумийликка эга эмас;

Тарихда озодлик ва адолат учун 
кураш янада катта асорат ва 
адолатсизликка олиб келган.

---

73

Ҳозирги Ғарб ноклассик фалсафаси муайян 
яхлитлик, бирликни, ифода этувчи фалсафий 
тафаккур шаклланишининг ўзига хос 
босқичидир. Унда айрим асосий йўналишлар –
позитивизм, неопозитивизм, структурализм ва 
ҳоказолар фарқланади. 

---

74