3-kurs studenti Tayirov nuratdÍn JumanÍyaz ulÍnÍŃ

Temaniń jańalıǵı. Teoriyalıq juwmaqlar, oy-pikirler, dálil-tiykarlar usınıslar Ekinshi jer júzlik urıs jıllarında Qaraqalpaqstan ASSRı haqqinda aytilǵan. Bul maseleler boyinsha aldin aytılǵan, jazılǵan bolsada oz jańalıǵın hám áhmiyetin joytpaydi.
Temanin’ metod xam metodologiyasi. Salistiriw, teoriyaliq,analiz uliwmaliq, logikaliq, metodlardan qollanildi.
I bab Ekinshi jer júzlik urıs jıllarında Qaraqalpaqstan ASSRınıń sanaat-transport, baylanıs tarawıları hám awıl xojalıǵınıń awhalı.


1.1 Ekinshi jer júzlik urıs jıllarında Qaraqalpaqstan sanaat-transportı hám baylanıs tarawları.
Urıstıń dáslepki kúnlerinde-aq Kommunistlik partiya elimizdiń pútkil xalıq xojalıǵın urıs maqsetlerinde qayta qurıw boyınsha oǵada keń kólemde áskeriy-shólkemlestiriw jumısların en jaydırıp jiberdi. VKP(b) Oraylıq Komitetiniń basshılıǵı astında Ózbekstan Kompartiyası respublikanı Qızıl Armiyanıń áhmiyetli arsenallarınıń birine aylandırıwǵa eristi. ÓzKP(b) Oraylıq Komitetiniń hám Qaraqalpaqstan oblastlıq partiya komitetiniń tikkeley basshılıǵında avtonomiyalı respublika miynetkeshleri sanaattı qorǵanıw ónimlerin jetistiriwge ótkeriw boyınsha jigerli jumıs júrgiziwge kiristi.
1941-jıldıń noyabrinde ÓzKP(b) Qaraqalpaqstan obkomınıń VI plenumı respublikanıń barlıq materiallıq kúshlerin frontqa járdem beriwge mobilizaciyalaw haqqındaǵı máseleni dodaladı. Plenum front hám tıl itiyajların qanaatlandırıw boyınsha respublika oǵada úlken resurslarǵa, strategiyalıq shiyki zatqa jáne azıq-awqatqa iye ekenligin atap kórsetti. Socialistlik sanaat xızmetkerleri barlıq jerde óndiris rezervlerin izlestirdi, qarjı hám materialdardı únemlew ushın gúresti. Jawıngerlershe jumıs islep, Qońırat, Xojeli hám Shımbay paxta tazalaw, may jáne sabın islep shıǵarıw zavodlarınıń jumısshılar hám injener-texnik xızmetkerler kollektivleri toǵız aylıq óndirislik programmanı arttırıp orınlap shıqtı hám jobanan zıyat bir neshe millionlaǵan manat únemlewge eristi. Qońırat paxta tazalaw zavodınıń tájiriybeli jumısshısı djinshi joldas Palwaniyazov 1941-jıldıń sentyabr ayında óndirislik tapsırmanı 122,6 procent, cex baslıǵı joldas Xvan—122,6 procent, al slesar’ Artemenko—183 procent etip orınladı.⁴
Qızıl Armiya qatarına ketkenlerdiń ornına qaniygeli jumısshılar tayarlaw jumısların keń en jaydırıp jiberiw zárúr boldı. Qaraqalpaqstannıń partiya hám sovet shólkemleri socialistlik sanaat ushın qaniygeli kadrlar tayarlaw isine úlken kewil bóldi. Bunıń ushın qısqa múddetli kurslarda, mekteplerde hám texnikumlarda brigadalıq jáne jeke túrde oqıtıw jolı menen jumısshı kadrlar tayarlaw shólkemlestirildi. Qaraqalpaqstan hayal-qızları frontqa ketken ákeleriniń, erleriniń hám aǵalarınıń óndiristiń qálegen uchastkasında ornın iyelew ushın djinshiler, tokar’lar, shofyorlar hám basqa da qaniygeliklerdi aktiv túrde iyelewge kiristi.
ÓzKP(b) Qaraqalpaqstan obkomınıń „Sanaat karxanaları ushın kadrlardıń qosımsha rezervin dúziw haqqındaǵı“ qararına muwapıq 1942-jılı 623 qaniygeli jumısshı tayarlandı. Ekinshi jer júzlik urıstıń dáslepki aylarında-aq paxta tazalaw, may hám sabın islep shıǵarıw zavodlarınıń jumısshılar jáne injener-texnik xızmetkerleriniń 50 procentten aslamın hayal-qızlar quradı.
Avtonomiyalı respublika paxta tazalaw zavollarınıń jumısshılar hám injener-texnik xızmetkeriniń kollektivleri racionalizatorlıq usınıslar menen oylap tabıwlardı óndiriske engiziw arqasında materiallar menen janılǵını ádewir únem- lewge, ónimniń ózine túser bahasın azaytıwǵa eristi. Tórtkúl paxta tazalaw zavodında tay paxtanıń tıǵızlıǵın anıqlaytuǵın ásbap oylap tabılıp, ol tayarlanǵan tay paxtalardıń birdey awırlıqta bolıwın táminledi. Xojeli paxta tazalaw zavodın- da shigitli paxtanı shiyki zat kamerasına yarım avtomat túrde jetkerip beriwshi qolaylastırıw ámelge asırılıp, ol bul operaciyadaǵı jumısshılarǵa bolǵan talaptı eki ese qısqartıwǵa múmkinshilik berdi. Qońırat paxta tazalaw zavodında bas injener Eremenko tay paxtalardı keptiriw ushın rolikli transformator qurastırıp shıǵardı.
Qaraqalpaqstannıń partiya hám sovet shólkemleri jergilikli sanaattı rawajlandırıw ushın bir qansha kúsh jumsadı. 1941-jıldıń ekinshi yarımında 12 jańa raypromkombinat hám 124 ustaxana shólkemlestirildi, al 1942-jılı Karpromsoyuz qaptalınan bes qurılıs ustaxanası, bes un qaraz, bes jip iyiriw ustaxanası, shoyın eritiw hám trikotaj cexları ashıldı.⁵
1942-jıldıń basında avtonomiyalı respublika jergilikli sanaat xızmetkerleriniń Nókiste bolıp ótken keńesinde jergilikli sanaattıń bunnan bılay da rawajlanıw perspektivaları hám ónimniń turlerin kóbeytiw haqqındaǵı másele dodalandı.
Keńes qatnasıwshıları avtonomiyalı respublika jergilikli sanaatınıń barlıq jumısshılarına, injener-texnik xızmetkerlerine Úndew qabıl etip, ol Qaraqalpaqstandaǵı sanaat kárxanalarınıń, injener-texnik xızmetkerleriniń miynet ónimliliginiń keskin ósiwine alıp keldi. Bul Úndewge juwap retinde Qaraqalpaqstannıń jergilikli sanaatında 1942-jılı jobanan ziyat mıń tonna shoyın eritilip. Bul basqa jaqtan metall alıp keliwden bas tartıw múmkinshiligin berdi. Qısqa waqıt ishinde jergilikli sanaat qosımsha túrde 1100 dana pech ásbap-úskenesin, arbalar ushın 8 mıń dana gúbshek truba, awıl xojalıq mashinaları ushın 11 mıń dana zapas bólekler, 7 mıń dana pazna hám t. b. zatlar islep shıǵardı.
Qaraqalpaqstan balıqshıları 1941-jılı balıq awlaw hám tayar ónim islep shıǵarıw jobaın arttırıp orınlap shıǵıp, qaharmanlarsha miynet etti. Tek Moynaq rayonınıń ózi 226 mıń centner tayar balıq ónimlerin jetistirip, onıń kópshilik bólegin frontqa jónetti. „Qızıl balıqshı” kolxozı jıllıq jobadı 111 procent, Voroshilov atındaǵı kolxoz-108 procent etip orınlap shıqtı hám t. b. Balıq awlawdıń hám balıqtan tayar ónim jetistiriwdiń toǵız aylıq jobaların „Maypos“, „Úrge“, „Uchsay“, „Moynaq“ hám , „Qazaqdárya“ zavodları ádewir arttırıp orınladı.⁶
Urıstıń dáslepki aylarında-aq avtonomiyalı respublika hárekettegi armiyaǵa 419 avtomashina hám 4872 jılqı jiberdi. Usıǵan qaramastan, avtotransport xızmetkerleri jawıngerlershe islep, qalǵan mashinalar parki menen mámleketlik jobadı arttırıp orınlawdı táminlewge minnetlendi. Urıs jıllarında aviatransport áhmiyetli orın iyelep, onıń járdemi menen oǵada kóp muǵdarda áskeriy hám puqaralıq júkler tasıldı. Charjow, Tórtkúl hám Nókis aralıǵında pochta-passajir avia baylanısı ornatıldı. Ekinshi jer júzlik urıstıń dáslepki dáwrinde dárya hám teńiz transportı Ámudárya jáne Aral teńizi arqalı áskerlerdi hám front jáne tıl ushın zárúrli bolǵan hár qıylı júklerdi tasıdı. Mámleketlik dárya flotı ulıwma júk tasıw quwatı 20,7 mıń tonna bolǵan 79 mexanizaciyalasqan hám 228 mexanizaciyalaspaǵan kemege iye boldı.⁷
Qısqa múddet ishinde Qaraqalpaqstandaǵı baylanıs urıs máplerinde qayta shólkemlestirildi. Ekinshi jer júzlik urıs dáwrinde 39 dan aslam pochta bólimleri sistemalı túrde jumıs islep turdı. Telefon stanciyaları barlıq rayon oraylarında ornatılǵan edi. Avtonomiyalı respublikada radiostanciya 29 radio alıp esittiriw uzeli islep turdı. Hár kúni respublika radiokomiteti qaraqalpaq hám rus tillerinde óz esittiriwlerin alıp bardı.
Ekinshi jer júzlik urıs jıllarında elimizdegi aldınǵı qatar kárxanalardıń baslaması boyınsha Qaraqalpaqstanda miynet ónimliligin arttırıw ushın, joqarı sapalı ónim islep shıǵarıw ushın, únemlew hám óndiris shıǵınların qısqartıw rejimin ámelge asırıw ushın, óndiris processlerin racionalizaciyalastırıw ushın socialistlik jarıs en jayıp ketti. Avtonomiyalı respublika partiya shólkemi sanaattaǵı socialistlik jarısqa basshılıq etti. Kommunistler menen komsomolecler jarısıwshılardıń aldınǵı qatarlarında boldı, olar aldınǵı jumısshılardıń is tájiriybelerin jaslar arasında en jaydırıw boyınsha úlken jumıslar júrgizdi. Socialistlik jarıs nátiyjesinde avtonomiyalı respublikada ózleriniń smenalıq normaların eki-úsh ese arttırıp orınlaytuǵın jumısshılardıń hám injener-texnik xızmetkerlerdiń sanı tez pát penen ósti. 1942-jıldıń noyabr ayınıń aqırında respublikadaǵı sanaat artelleriniń arasında Qońırattaǵı ,Peredovik“ arteli, Moynaqtaǵı “Put k kommunizmu“ arteli, Shabbazdaǵı Komintern atındaǵı artel ózleriniń óndirislik jobaların múddetinen burın orınlap shıǵıp, socialistlik jarıstıń jeńip shıǵıwshıları boldı.⁸
Respublikamızdıń jetekshi sanaat kárxanası—Moynaq balıq konserva kombinatında 1942-jıldıń aqırında 71 adam ózleriniń óndirislik normaların 200 procent etip orınlap shıqtı. Ekinshi jer júzlik urıs dáwrinde Qaraqalpaqstannıń kóplegen miynetkeshleri elimizdiń sanaat kárxanalarında jumıs islewge mobilizaciyalanǵan edi. Qaraqalpaqstanlı miynetkeshlerdi Sverdlovsk hám Perm oblastlarındaǵı Orenburg hám Sovetler Soyuzınıń basqa da qalalarındaǵı zavodlarda, fabrikalarda hám shaxtalarda gezlestiriwge bolatuǵın edi. Máselen. 1943-jılı tek Perm oblastı Kizelevskiy rayonındaǵı „Kospatugol’“ trestiniń shaxtalarında qaraqalpaqstanlı 1000 adam ju- mıs isledi. Olardıń barlıǵı da ózleriniń aylıq is jobaların arttırıp orınladı.
Qońırat sanaat arteliniń burınǵı jumısshısı P.Qurbaniyazov jańa qaniygelik—metallurgiya zavodında liteyshik kásibin iyelep ózinin kúnlik tapsırmaların 150 procent etip, arttırıp orınlap júrdi. Rus masterleriniń járdemi menen qaraqalpaqstanlı jumısshılar mexanik, liteyshik, aǵash ustaları siyaqlı kóplegen jańa qaniygeliklerdi iyelep aldı. Ásirese, qurılıs brigadalarınıń jumısshıları ayrıqsha kózge túsetuǵın edi. Máselen qurılıs brigadalarının jumısshıları Bekmuratov hám Bekturǵanovlar óndirislik jobaların 200 procent etip arttırıp orınladı. “N” zavodınıń direktorı joldas Volodin ÓzKP(b) Qońırat rayonlıq partiya komitetiniń sekretarı atına óziniń jazǵan xatında: „Qaraqalpaqstanlı staxanovshılar ózleriniń jigerli miynetleri menen mámleketlik óndiris jobaların tabıslı túrde orınlap shıǵıwǵa erisip jawız dushpandı jeńip shıǵıw isinde qaharman Qızıl Armiyaǵa ılayıqlı járdem berip atır“.—dep atap kórsetken edi.⁹
1943-jılı Qaraqalpaqstanlı 400 adam Bekabat metallurgiya kombinatınıń qurılısında jumıs isledi. Tashkentli komsomol qızlardıń shaqırıǵı boyınsha Qaraqalpaqstannıń kóplegen qızları Angren shaxtalarında jumıs islew ushın jónep ketti. Qaraqalpaqstanlı qızlardıń bir gruppası Angrennen jollaǵan xatında bılay dep jazadı: „Bizler qorǵanıw sanaatına kóp muǵdarda kómir beriw ushın, barǵan sayın kóp muǵdarda qural-jaraq jáne oq-dári tayarlawda oǵan járdemlesiw ushın keldik. Usı maqsetke erisiw jolında bizlerdiń hár birimiz ózlerimizdiń kúsh-jigerimizdi ayamaymız. Shaxter, slesar’ hám tokar siyaqlı bul jerde kerekli bolǵan jańa qaniygeliklerdi tez arada iyelep alıw ushın ózlerimizdiń barlıq aqıl-oyımızdı jáne kúshimizdi jumsaymız ...Bizler urıs waqtınıń staxanovshıları bolıwǵa, kúnlik is normaların eki-úsh ese arttırıp orınlap barıwǵa wáde beremiz hám Qaraqalpaqstandaǵı qızlardı bizlerden úlgi alıwǵa shaqıramız”.
Ekinshi jer júzlik urıs dáwrinde Qaraqalpaqstannan Ózbekstan menen RSFSR daǵı FZO hám kásip-texnikalıq uchilishelerine oqıwǵa 3300 jigit hám qızlar jiberilgen edi. Avtonomyalı respublika awıl xojalıǵı miynetkeshleri elimizdiń sanaat rayonlarına azıq-awqat zatların jiberip, ózleriniń tuwısqanlıq járdemin kórsetti. Ekinshi jer júzlik urıs jıllarında Qaraqalpaqstannıń balıq sanaatı Ózbeketan SSR ınıń azıq-awqat industriyasınıń jetekshi tarawlarınıń birine aylandı. Moynaq gósh-balıq konserva kombinatı hár jılı frontqa birneshe millionlaǵan banka gósh hám balıq konservaların jiberip turdı. Ulıwma alǵanda 1941—1945-jıllar dawamında kombinattıń jumısshıları hám injener-texnik xızmetkerleriniń jigerli miynet etiwiniń arqasında front hám tıl ushın 20 million banka gósh jáne balıq konservaları jetistirip berildi.¹⁰
Qaraqalpaqstannıń jergilikli sanaatı ádewir dárejede rawajlanıwǵa erisip, ol respublika xalqın eń birinshi gezekte kerekli zatlar menen táminlewi tiyis boldı. Óndiris kóleminiń keńeywi islep turǵan kárxanalardıń quwatlılıǵın arttırıw jolı menen, sonday-aq jańa kárxanalar qurıw arqalı ámelge asırıldı.
Óz KP(b) Oraylıq Komitetiniń hám Óz SSR Xalıq Komissarlar Sovetiniń „1943-jılı Ózbekstan partiya shólkeminiń gezektegi wazıypaları haqqında“ǵı qararı tiykarında Xojeli rayonında bılǵarı zavodınıń, Nókiste ayaq kiyim fabrikasınıń, kiyim tigiw fabrikasınıń, jip iyiriw hám shıt gezleme fabrikasınıń qurılısı baslandı. Shabbaz hám Taxtakópir rayonlarında eki paxta tazalaw zavodı Nókiste mexanizaciyalasqan nanbayxana qurıldı. Xojeli, Shımbay. Qońırat hám Manǵıt may zavodlarınıń qurılısı baslandı. Nókiste motor remontlaw zavodı iske qosıldı.¹¹ Bul dáwirde kooperativlik sanaattı tez pátler menen rawajlandırıw hám xalıqtıń keń tutınıw tovarlarınıń túrlerin kóbeytiw boyınsha sheshiwshi ilajlar kórildi. 1944-jılı Karpromsoyuz 19940 mıń manatlıq keń tutınıw tovarların islep shıǵarıp bul 1943-jıldaǵıǵa qaraǵanda 47 procent kóp boldı. Nátiyjede tovarlardıń ayırım túrleri—jip gezleme 150 mıń metr, ayaq kiyim 40 mıń jup kóbeydi. 1944-jılı jipek keleplew hám shayı toqıw óndirisi ózlestirilip, 60 mıń metr shayı gezleme toqıldı.
Qaraqalpaqstan ASSRınıń sanaat kooperaciyalarınıń kárxanaları urıs waqtınıń qıyınshılıqlarına qaramastan, óndirislik jobalardı jılma-jıl arttırıp orınlap keldi. 1943-jılı „Qarpromsoyuz” sisteması boyınsha tovarlı ónim islep shıǵarıw jobaı 122 procent orınlandı. Jıl boyına mólsherlengen jobanan tısqarı respublika sanaat kooperaciyası 1700 mıń manatlıq ónim jetistirip berdi.
“Karpromsoyuz” sistemasındaǵı kárxanalar ózleriniń óndirislik jobaların 1944-jılı da tabıslı orınlap shıqtı. Tórtkúldegi 400 adam isleytuǵın “Tekstilshik“ sanaat artelinde kommunistlerdiń basshılıǵı astında cexlar hám artel aǵzaları arasında socialistlik jarıs en jaydı. Bul jarısta ózleriniń óndirislik jobaların 230—300 procent orınlaǵan jún-trikotaj hám iyiriw cexları alda boldı. Óndiris aldıń- ǵılarınan—komsomol aǵzaları Abdullaeva hám Bazarbaevalar norma boyınsha ayına 14 kilogramm ornına 32 kilogramm hám onnan da kóp muǵdarda jip iyiriwge eristi. Toqıwshı Saliya Abdullaeva ásirese tabıslarǵa erisip, óziniń óndirislik jobaların ay sayın 275 pronentten arttırıp orınlawǵa eristi.¹²
Qaraqalpaqstanǵa evakuaciyalanıp kelgen keleplewshi Raygorodskaya óziniń 62 jasqa shıqqanına qaramastan, óndirislik jobaların sistemalı túrde 300 procent orınladı. Onıń tórt balası frontta, al solardıń birewi Sovetler Soyuzınıń Qaharmanı boldı. Mine usı márt jawıngerlerdiń anası óz miyneti menen nemec-fashist basqınshıların tez qıyratıwda óz balalarına járdem beretuǵınlıǵın jaqsı túsinip, waqıt penen sanaspastan, jigerli miynet etti. Jańa óndiris tarawlarınıń ózlestiriliwi, tovarlardıń túriniń kóbeytiliwi hám kóplep jergilikli kadrlardıń tayarlanıwı Qaraqalpaqstan jergilikli sanaatındaǵı atap ótiwge ılayıqlı unamlı qubılıslar bolıp tabıladı. 1942—1944-jılları bul tarawda jeke hám brigadalıq oqıtıw jolı menen sonday-aq qısqa múddetli kurslar arqalı 1100 qaniygeli xızmetker tayarlandı Urıs jılları ishinde jergilikli sanaatta islewshi jumısshılardıń ulıwma sanı 452 den 1301 adamǵa, sanaat kooperaciyasında—1628 den 3545 adamǵa, invalidler koope- raciyasında—413 ten 671 adamǵa ósti.
Jumısshılardıń sanı tiykarınan óndiriske hayal-qızlardı hám jaslardı tartıw esabınan ósti. Máselen. 1944-jılı sanaat kooperaciyası artellerindegi ulıwma 3545 jumısshınıń 1950 i hayal-qızlar boldı. Óz KP(b) Qaraqalpaqstan obkomı menen QQ ASSR Xalıq Komissarlar Soveti avtonomiyalı respublika sanaatındaǵı 1945-jıl yanvar ayındaǵı socialistlik jarıstıń juwmaǵın qarap shıǵıp, jarıstıń jeńip shıǵıwshılarına kóshpeli Qızıl Bayraqlar, aqshalay sıylıqlar berdi. Sanaat kooperaciyası sisteması boyınsha birinshi orındı yanvar ayınıń óndirislik planın 132 procent orınlap shıqqan Kirov atındaǵı Shımbay sanaat arteli iyelep, oǵan Óz KP(b) Qaraqalpaqstan obkomı menen QQ ASSR Xalıq Komissarlar Sovetiniń kóshpeli Qızıl Bayraǵı berildi. 1945-jıldıń yanvar ayında Tórtkúldegi „Transportnik” arteliniń, Nókistegi „Staxanovec” arteliniń, Xojelidegi ,3-bes jıllıq” arteliniń hám Qońırattaǵı „Peredovik” arteliniń jaqsı islegenligi atap ótildi.
Sovet Armiyasınıń nemec-fashist basqınshıları ústenen jeńisiniń jaqınlasıp kiyatırǵanlıǵına baylanıslı Kommunistlik partiya hám Sovet húkimeti Ózbekstanda, sonıń ishinde Qaraqalpaqstanda paxtashılıqtı qayta tiklew jáne bunnan bılay da kóteriw ushın ulıwma xalıqlıq atlanıstı en jaydırıp jiberiwge shaqırdı. Óndirislik jobalardı múddetinen burın orınlap shıǵıw hám keń xalıq tutınıw tovarların islep shıǵarıwdı kóbeytiw boyınsha alǵan minnetlemelerinen tısqarı „Karpromsoyuz“ artelleri egis mapazı waqtında respublika kolxozlarına 3500 den aslam ketpen hám bel, 26 arba, 3000 dana hár qıylı qańıltır buyımlar, 1500 pazna jetkerip berdi, 300 plug hám seyalkanı, 100 arbanı remontlap berdi hám t. b. Bul járdem 1944-jılǵı báhárgi egis mapazınıń tabıslı pitkeriliwine járdemlesti.¹³
1944-jıldıń 24-dekabrinde Qaraqalpaqstan ASSR Joqarǵı Sovetiniń yubiley sessiyasında „N“ zavodınıń jumısshıları hám injener-texnik xızmetkerleriniń wákili joldas Antipov prezidiumǵa sıylıq—jawıngerlik samolettıń modelin tapsırıp, shıǵıp sóylep: „Bizler siziń MTS larınızdıń traktorları ushın zapas bólekler tayarladıq, biziń kóplegen jumısshılarımız Qaraqalpaqstandaǵı mashina-traktor stanciyalarınıń ustaxanalarında kóp waqıt dawamında jumıs isledi. Bizler tuwısqan qaraqalpaq xalqına bunnan bılay da ózlerimizdiń tuwısqanlıq járdemlerimizdi kórsete beremiz”—dedi. Rus jumısshı klasınıń qaraqalpaq xalqına bul tuwısqanlıq járdemi leninlik internacionalizm hám Sovetler Soyuzı xalıqlarınıń bekkem doslıǵı ideyasınıń ámelge asırılıwınıń nátiyjesi, sovet patriotizminiń kórinisi boldı.
Kommunistlik partiyanıń basshılıǵı astında jumısshılardıń, injener-texnik xızmetkerlerdiń jigerli miynet etiwiniń arqasında Qaraqalpaqstan sanaatınıń ulıwma ónim islep shıǵarıwınıń kólemi 37,9 million manatqa jetip, bul elimizdiń qorǵanıw uqıbın bekkemlew boyınsha ulıwma xalıqlıq iske qosılǵan ılayıqlı úles boldı. Paraxatshılıq waqıttaǵıday-aq, Ekinshi jer júzlik urıs dáwirinde de Kommunistlik partiya sovet xalqınıń morallıq siyasiy birliginiń biziń socialistlik mámleketimizdiń ekonomikalıq hám qorǵanıw qúdiretiniń sheshiwshi faktorlarınıń biri bolǵan jumısshı klass penen kolxozshı diyxanlardıń awqamın bekkemlew xaqqında tınbay ǵamxorlıq etip keldi. Bul awqam urıs dáwrinde qalanıń awılǵa óndirislik járdeminde ayqın kózge tústi. Qaraqalpaqstan jumısshı klası MTS lar hám kolxozlardı texnika jáne oǵan kerekli zapas bólekler menen táminlew isinde aktiv járdem beriwdi ózinin ádiwli minneti dep esapladı.¹⁴