3-ma’ruza: Haroratni o’lchash. Reja
Download 1.01 Mb. Pdf ko'rish
|
TJA va NQ 3-ma\'ruza
- Bu sahifa navigatsiya:
- Potensiometrik olchash usuli
- QARSHILIK TERMOMETRLARI
Potensiometrlar. Asboblarga o’lchash aniqligyi nuqtai nazaridan qo‘yyadigan
talablar oshganligi sababli hozir haroratni termojuft bilan o’lchashda millivoltmetrlardan foydalanishdagi kamchiliklardan xoli bo’lgan kompensatsion yoki potensiometrik usul tobora keng qo’llanilmoqda. Potensiometrik o’lchash usuli millivoltmetr yordamida olib boriladigan o’lchashdan ancha afzaldir: potensiometrning ko‘rsatishi tashqi zanjir qarshiliklarining o‘zgarishiga, asbob haroratiga bog’liq emas. Potensiometrda termojuft erkin uchlari haroratining o‘zgarishiga avtomatik ravishda tuzatish kiritiladi, shuning uchun o’lchash aniqligi yuqori bo’ladi. Potensiometrik olchash usuli o’lchanayotgan termojuft TEYK ini potensiallar ayirmasi bilan muvozanatlashtirishga asoslangan. Bu potensiallar ayirmasi kalibrlangan qarshilikda yordamchi tok manbayidan hosil bo‘ladi. Potensiallar ayirmasi termojuft TEYK ning teskari ishorali qiymatiga teng. Harorat yoki TEYK ni o‘lchash uchun qo‘llaniladigan, qo‘l bilan muvozanatlashtiriladigan potensiometrning prinsipial sxemasi 2.9-rasmda ko‘rsatiIgan. Tok yordamchi E manbadan zanjirga o‘tadi. Bu zanjirning b va с nuqtalari o‘rtasida Rr o‘zgaruvchan qarshilik — reoxord ulangan. Reoxord L uzunlikdagi kalibrlangan simdan iborat. b nuqta va oraliqdagi reoxordning sirpanuvchi kontaktli sirpang‘ichi joylashgan har qanday d nuqta o‘rtasidagi potensiallar ayirmasi Rbd qarshilikka to‘g‘ri mutanosib bo’ladi. Ketma-ket ulangan termojuft bilan almashlab ulagich P orqali sezgir nol indikator NI ulanadi, termojuft zanjirida tok borligi shu indikator orqali aniqlanadi. Termojuftning toki Rhd tarmoqda yordamchi manba toki bilan bir yo‘nalishda yuradigan qilib ulanadi. TEYK ni o’lchash uchun reoxord sirpangichi nol indikator strelkasini nolni ko‘rsatguncha suradi. QARSHILIK TERMOMETRLARI Haroratni qarshilik termometrlari bilan o‘lchash harorat o‘zgarishi bilan o‘tkazgich hamda yarimo‘tkazgichlar elektr qarshiligining o‘zgarish xususiyatiga asoslangan. Demak, o‘tkazgich yoki yarimo‘tkazgichning elektr qarshiligi uning harorati funksiyasidan iborat, ya’ni R=f(t). Bu funksiyaning ko‘rinishi termometr qarshiligi materialining xossalariga bog’liq. Ko‘pchilik toza metallarning elektr qarshiligi harorat ko‘tarilishi bilan ortadi, metall oksidlari (yarimo‘tkazgichlar) ning qarshiligi esa kamayadi. Qarshilik termometrlarini tayyorlashda quyidagi talablarga javob beruvchi toza metallar qo’llaniladi: 1) o’lchanayotgan muhitda metall oksidlanmasligi va kimyoviy tarkibi o‘zgarmasligi kerak; 2 ) metallning haroratga qarshilik koeffitsiyenti yetarli darajada katta va barqarorlashgan bo’lishi lozim; 3) qarshilik harorat o‘zgarishi bilan to‘g‘ri yoki ravon egri chiziq bo‘yicha, keskin chetga chiqishlarsiz va gisterezis holatlarisiz o‘zgarishi kerak; 4) solishtirma elektr qarshilik yetarlicha katta bo’lishi kerak. Ma’lum haroratlar oraligida yuqoridagi talablarga platina, mis, nikel, temir, volfram kabi metallar javob beradi. Harorat o ‘zgarishi bilan elektr qarshiligining o ‘zgarishini xarakterlovchi parametr - elektr qarshilikning harorat koeffitsiyenti deyiladi. Harorat koeffitsiyenti haroratga bog’liq bo’lgan metallar uchun faqat haroratning har bir qiymati uchun aniqlanishi mumkin: bu yerda: va Rt — 0 va f С haroratdagi qarshiliklar. Temperatura koeffitsiyenti “O' yoki °K~l larda ifodalanadi. Ko‘pgina sof metallar uchun harorat koeffitsiyenti 0,0035 ... — 0,065 K_1 chegaralarda yotadi. Yarimo‘tkazgichli metallar uchun harorat koeffitsiyenti manfiy va metallarnikidan bir tartibga ko‘p (0,01 ... 0,015 K-1) bo’ladi. Hozir qarshilik termometrlarini tayyorlash uchun mis, platina, nikel va temirdan foydalaniladi. Mis oksidianishi tufayli u ko‘pi bilan 200°C bo’lgan haroratlarni o’lchashda qo’llaniladi. Misning kamchiliklariga uning solishtirma qarshiligining kamligini kiritsa bo’liadi: a = 1 7 - 1 0 ' 7 Omm. Solishtirma qarshilik termometming o’lchamiga ta’sir etadi: solishtirma qarshilik qancha kam bo’lsa, sim shuncha ko‘p kerak bo’ladi, shuning uchun termometr o’lchami shuncha katta boiadi. Misdan tayyorlangan qarshilik termometrlari - 200 dan + 200°C gacha haroratlarni uzoq vaqt davomida o’lchashda qo’llaniladi. Nominal qarshiliklar 0°C da 10, 50 va 100 Om ni tashkil etadi. Platina — qimmatbaho material. Kimyoviy jihatdan inert va sof holda osonlik bilan olinadi. Platinadan tayyorlangan qarshilik termometrlari -260 dan +1100°C gacha haroratlarni o’lchash uchun qo’llaniladi. Ammo bu metallar quyidagi kamchiliklarga ega: ularni sof holda olish qiyin, bu esa birbirini almashtira oladigan qarshilik termometrlarini tayyorlashda qiyinchilik tug‘diradi; temir va nikel qarshiligining haroratga bog’liqligi oddiy empirik tenglamalar bilan ifodalanadigan egri chiziqlardan iborat emas; nikel va temir nisbatan past haroratlarda ham osongina oksidlanadi. Bu kamchiliklar qarshilik termometrlarini tayyorlashda nikel va temir qo‘llashni cheklab qo‘yadi. Qarshilik termometrlarini (termistorlarni) tayyorlash uchun yarim o‘tkazgichlar (ba’zi metallarning oksidlari) ham ishlatiladi. Yarim o‘tkazgichlarning muhim afzalligi ularning harorat koeffitsiyentining kattaligidir. Termoqarshiliklar tayyorlashda titan, magniy, temir, marganes, kobalt, nikel, mis oksidlari yoki ba’zi metallarning (masalan, germaniy) kristallari turli aralashmalar bilan birgalikda qo’llaniladi. Haroratni o’lchashda MMT-1, MMT-4, MMT-6, KMT-1, KMT-4 turdagi termoqarshiliklar ishlatiladi. Download 1.01 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling