3-mavzu: hosil qiluvсhi, qoplovснi va asosiy to‘qimalar ularning turlari va tuzilisнi

ISН TARTIBI: Yosh g‘o‘za novdasini o‘sish nuqtasidagi barglari 
uzib tashlanadi va shu o‘sish nuqtasidan yupqa kesma tayyorlanib, bittasi 
buyum oynasidagi suv tomchisiga joylanib, usti qoplag‘ich oyna bilan 
bekitiladi. Bunga lupa yoki mikroskopning bir necha katta qilib 
ko‘rsatadigan obe'ktivi orqali qaraladi, hujayra yaxshi ko‘rinmasa, unga 
xlorogidrat tomiziladi. Xlorogidrat hujayra ichidagi moddalarni eritib 
yuboradi, eritma fil'tr qog‘oz bilan shimdirib olinadi. So‘ngra preparatga 
suv yoki glitserin tomizib tekshirilsa, poyaning o‘sish konusidagi 
hujayralarning bo‘linishi va o‘sishi natijasida paydo bo‘ladigan 
do‘nboqcha ko‘rinadi bu do‘mboqqa boshlang‘ich bargdir. 
Poya va ildizning o‘sish konusidan yupqa kesma tayyorlab yoki 
doimiy prepartlarni mikroskop ostiga qo‘yib qaralsa, unda parenxima 
hujayralarining zich joylashganligini ko‘ramiz. Bu hujayralarning 
ko‘pida bo‘linish sodir bo‘ladi. Mikroskopda tekshirilayotgan o‘sish 
nuqtasining umumiy ko‘rinishi daftarga chizib olinadi. 
QOPLOVСНI TO‘QIMALAR. 
UMUMIY TUSНUNCHA: Qoplovchi to‘qima o‘simlik organlarini 
qoplab olgan bo‘lib, ularni tashqi muhit ta'siridan himoyalab turadi. Bu 
to‘qima vujudga kelishi jixatidan uch xil bo‘ladi: Epiderma yoki po‘st, 
periderma va po‘stloq. 

---

Epiderma. Birlamchi qoplag‘ich to‘qima yupqa parda-epidermisdan 
iboratdir. Epiderma (yunoncha «epi» - yuqori, «derma»-teri ma'nosini 
bildiradi). Epiderma tsellyuloza po‘st bilan o‘ralgan tirik parenxima 
hujayralardan hosil bo‘ladi. 
Birlamchi meristemadan hosil bo‘lgan epiderma, bir-biriga zich 
joylashgan hujayralardan tuzilgan. Epidermis hujayralari rangsiz bo‘lib, 
ular ichida tirik protoplazma va yirik markaziy vakuolalar bor. 
Xloroplastlar epiderma hujayralarida uchramaydi. Bu hujayralarning 
po‘sti esa hamma joyda bir xil qalinlashmaydi, bundan tashqari kutin 
qavati, mum qatlami yoki mayda tukchalar zich bo‘lib joylashgan. 
Tukchalar oddiy va bezli bo‘ladi. Bezli tuklarda efir moylari kislotalar va 
fermentlar mavjud. Bu tukchalar ham himoya vazifasini bajaradi. 
Epidermis hujayralari orasida ko‘pgina yoriqsimon teshiklar- 
ust'itsalar bor, ular o‘simliklar tanasidan suv bug‘lanishi va ular ichiga 
gazlar kirishi uchun xizmat qiladi. Ust'itsalarni hosil bo‘lishida xloroplasti 
bo‘lgan ikkita yirik, dukkaksimon hujayra kattalashadi. Uchlari bilan bir-
biriga birikkan va o‘rta qismi erkin bo‘lgan bu hujayralar qamrovchi 
hujayralar deb ataladi. Ust'itsa yorig‘ini kengaytirish va toraytirish 
xususiyatiga ega. Qamrovchi hujayralarning turgor holati kuchaysa 
ust'itsalar ochiladi, bosim kamaysa u yopilib qoladi. 
Qamrovchi hujayralarning orqa devorlari juda yupqa bo‘lib, turgor 
bosimi kuchayganda osongina kengayadi va oldingi devorlarni o‘ziga 
tortadi natijada ust'itsalar ochiladi. Ko‘pchilik o‘simliklarda ust'itsalar 
barglarning yuza va orqa tomonida joylashadi. Suvda suzib yuruvchi 
o‘simliklarda ust'itsalar barg yuza tomonda bo‘ladi, suvga botib o‘sadigan 
o‘simliklarda ust'itsalar bo‘lmaydi.