3-Mavzu. O’zbek estrada san’ati

 
 
 
 
 
 
4. Musiqiy ta’lim orqali o’quvchilarga 
estetik tarbiya berish 
 
Qadimdan Sharq va G’arb madaniyati bir-biriga qarama-qarshi holda 
kurashib, rivojlanib kelmoqda. Sharqning G’arbdan ustunlik tomoni shundaki, 
SHarqda ta’lim va tarbiya masalasiga birdek e’tibor qaratib kelinadi. G’arbda 
asosan barcha diqqat e’tibor ta’limga qaratilgan. ―XXI asr vabosi ―deb nom olgan 
va butun dunyoga katta xavf solib turgan ommaviy madaniyat o’zining ―girdobi‖ga 
asosan millati, madaniyati, urf-odati, san’ati, milliy estetik tarbiyasidan yiroqroqda 

---

bo’lgan tajribasiz, o’quvsiz yoshlarni tortib bormoqda. Dunyoning shiddat bilan 
rivojlanib, axborot uzatish jadallashi, uyali telefon orqali internet tarmoqlariga 
ulanish, yaroqsiz va keraksiz ma’lumotlarni olish va jo’natish o’sib kelayotgan 
yoshlarning ongiga o’zining salbiy ta’sirini ko’rsatmasdan qolmayapti.
Bugungi zamonaviy texnologiyalarning jadal rivojlanib borishi jarayonida 
yoshlarni ommaviy madaniyatga ko’r-ko’rona taqlit qilib borishi, ta’lim va tarbiya 
masalasiga har qachongidan ham jiddiyroq e’tibor qaratishni taqozo etmoqda. 
Ustida chet el bayroqlari yoki turli yarim-yalong’och qizlar sura’ti tushirilgan 
kiyimlarni kiyib, qulog’ida naushnik taqib, shovqinli tovushlardan iborat bo’lgan 
ritmlarni ―kuy-ohang‖ sifatida qabul qilayotgan yoshlarimizni ko’rib, ko’rmaslikka 
olish nohaqlikdir. Bunday yengil, shovqinli ritmik tovushlar yoshlar ongi va 
tafakkurini sayozlashtirib, kichik qolibga solib qo’yadi. Bu esa ertaga ularni turli 
xalqimiz madaniyati va ma’naviyatiga xos bo’lmagan oqimlar ta’siriga oson tushib 
qolishiga olib kelishi mumkin. 
Maktabda musiqa o’qituvchisi sifatida faoliyat yuritayotgan har bir 
o’qituvchi o’quvchilarni musiqa san’ati orqali tarbiyalash jarayonida milliy 
musiqaga alohida e’tibor qaratishi lozim. Chunki milliy musiqa san’atimizning 
mazmunan rang-barangligi: allayu-qo’shiq, yalla, termayu- lapar, yor-yoru-o’lan,
katta ashulayu-maqom qaysi bir janrni u o’zining dilbar ogangi, sho’x usullari 
nolayu serjilo qochirmalari bilan o’zbekning tabiatini, o’zgaga o’xshamas udum va 
urf-odatlarini musiqiy ohanglar orqali tarannum etadi va har bir o’quvchi yosh uni 
tushunadi, his hayajon bilan idrok etish va undan qalb to’la zavq-shavq olishi 
tabiiy holdir. 
O’qituvchi boshlang’ich sinflarda ta’lim va tarbiya birligiga erishmoqchi 
ekan, shuni alohida nazarda tutmog’i lozimki bu tarbiyaning muvaffaqiyati 
quyidagi pedagogik shart-sharoitlarni ta’limoti orqali amalga oshirib borishi 
mumkin. Ular quyidagilardir:
- har bir darsning estetik nuqtai nazardan aniq maqsadga qaratilgan 
bo’lishi; 
- dars uchun musiqiy materiallarni, o’rgatish metodlarini, uslub va 
vositalarni to’g’ri tanlay olish; 
- o’qituvchi tomonidan har bir sinf, har bir o’quvchining o’ziga xos 
xususiyatlarini, musiqiy qobiliyatlarini, ijro va idrok imkoniyatlarini hisobga 
olishi; 
- o’quvchilarda musiqiy estetik madaniyatni shakllantirishga qaratilgan 
mantiqiy, maqsadga muvofiqlik uzluksizlikning ta’minlangan bo’lishligi; 
- musiqiy estetik tarbiya jarayonida o’qituvchi tomonidan o’quvchilarning 
hissiy, ijodiy va ahloqiy faoliyatlarining mutanosibligi ta’minlangan bo’lishligi. 

---

Musiqiy tarbiyada ta’lim bilan tarbiyani mushtarak bo’lishligi ta’limning 
ilmiy ongli, ko’rgazmali, tushunarli, o’zlashtirilgan bilimlarni mustahkam bo’lishi 
kabi tamoyillarga jiddiy amal qilgan holda olib borilishiga erishish lozim. 
Musiqa darslarida o’qituvchi o’z oldiga o’quvchilarni musiqiy estetik 
madaniyatlarini shakllantirishni maqsad qilib qo’ysa u holda quyidagi asosiy 
ko’rsatkichlar provard natija ekanligini yodda tutmog’i lozim: 
1.O’quvchilarda musiqa darsilariga nisbatan qiziqish va havas tobora orta 
borishi. 
2.Sinf va sinfdan tashqari musiqa mashg’ulotlari jarayonida 
o’quvchilarnining ijodiy faolligini va tashabbusi orta borishi. 
3. Qo’shiqlarni xushohang, musiqani diqqat va ishtiyoq bilan tinglash, 
asarlardan xushsozlik, xushovozlik va undan go’zallikni anglay olishni, unga o’z 
munosabatini bildira olish malakalarini shakllantirib borishi. 
4. Musiqiy estetik faoliyat uchun zarur bo’lgan bilim malaka va 
ko’nikmalarni o’zlashtirgan bo’lishi. 
5.O’quvchilarda musiqa san’ati ta’sirida go’zallikka intilish, rostgo’ylik, 
do’stlikni qadrlash kabi axloqiy estetik tushunchalarni tarkib topa borishi. Darsda 
o’zini tuta bilishi, muomala, kiyinish kabi estetik madaniyatning bir qator 
sifatlarini shakllantirib borishi. 
Gap musiqada, ta’lim va tarbiya haqida ketar ekan o’quvchi yoshlarda eng 
avvalo sog’lom didni shakllantirib borish e’tiborda bo’lishi kerak.
Yuksak badiiy didni tarbiyalashda san’atning hamma turlari muhim va 
ularning har biri o’z xususiyati va imkoniyatiga ega. Mamlakatimiz maktablarida 
estetik tarbiyani amalga oshirish, o’quvchilarda yuksak estetik badiiy didni voyaga 
etkazish uchun zaruriy zamin xozirlab berishning, yoshlarga san’at asarlarining 
estetik mohiyatini singdirishning muhim tarmog’idir.Shu munoasabat bilan 
maktabda musiqa tarbiyasini amalga oshirishda o’quvchilarning musiqaviy 
ma’lumotlariga alohida e’tibor berish, ularni dastur talablariga muvofiq musiqaviy 
bilim bilan qurollantirish. Musiqa haqida bilim – ma’lumotlarini chuqur, puxta 
o’zlashtirishga erishish eng muhim vazifalardandir. 
Badiiy did tarbiyasining asosi ham maktabda, dars jarayoni, o’quv 
mashg’ulotlari vaqtida vujudga keladi.Xo’sh hozirgi maktablarimizda 
o’quvchilarning badiiy didlari biz hohlagandek shakllanayotganmikan? Savol 
tariqasida shularni aniqlash mumkinki ko’pchilik o’quvchilarimizda g’arb 
musiqasiga bo’lgan qiziqish tobora ortib bormoqda, ularni maktab dasturidagi kuy 
va qo’shiqlar borgan sari qiziqtirmay qo’ymoqda, hatto ulardan qanday kuy va 
qo’shiqlarni yoqtirasizlar deb so’ralsa, albatta g’arb davlatlaridagi hozirgi mashhur 
qo’shiqlarni misol tariqasida keltiradilar. Hatto qo’shiqlarni ijro etib berishni 
iltimos qilishadi. Ularning bu darajada g’arb davlatlari madaniyatiga ixlos 

---

qo’yishlari natijasida ularning badiiy didlari ham shunga moslashib rivojlanmoqda. 
Buni ba’zi o’quvchilarning tashqi ko’rinishlari ham isbotlab turibdi. Biz 
maktablarimizni qat’iy suratda, faqat ta’lim maktabi emas, balki estetik maktab 
bo’lishiga intilamiz. O’quvchilarda estetik didni tarbiyalashda maktabning butun 
hayoti barobar qatnashsada, musiqa darsining alohida ahamiyati bor. Ya’ni musiqa 
darsi badiiy didni tarbiyalashda ta’sirchan vositadir. Bu borada eng ma’suliyatli 
vazifa musiqa o’qituvchilariga topshiriladi. 
Badiiy did tarbiyasini birinchi sinf musiqa darslaridanoq boshlash har bir 
musiqa o’qituvchisining vazifasidir. Birinchi sinfdagi dastlabki darslardanoq 
o’qituvchi o’quvchilarning har bir o’rganilayotgan asarni diqqat va e’tibor bilan 
tinglashiga, uning ifoda vositalari va mazmunini to’la idrok etishiga o’rgatishi 
zarurki, bu shunchalik odat tusiga kirib boradi va badiiy didni o’stirishda muhim 
rol o’naydi. Bundan tashqari o’qituvchi darsni badiiy did tarbiyasining quyidagi 
asosiy vositalaridan foydalangan holda olib borishi kerak. 
- qiziqarli repertuar to’play bilish; 
- ijrochilik malakalarini tarbiyalash; 
- ashulachilik malakalarini o’stirish; 
- musiqa tinglash va tahlil qila bilish; 
- darsdan olgan bilimlarini turli musiqa to’garaklarida takomillashtirish. 
Bu borada ayrim taniqli san’atkorlarimizning fikrlarini keltiramiz: - 
Musiqaning hayotimizda tutgan o’rni beqiyos. Ona allasi bilan mehr-muhabbat, 
ezgulik, muruvvat tuyg’ulari qalbimizga joylanadi. Ayniqsa, milliy qadriyatlarimiz 
bo’lgan raqs, folьklor, estrada san’atida ma’naviy me’rosni asrab-avaylab 
kelmoqda.