3-mavzu: XX asr oxiri – XXI asr boshlarida Pokiston va Bangladesh Reja

ТАШҚИ СИЁСАТ.
Ташқи сиёсат Покистон Ташқи ишлар вазирлиги томонидан амалга оширилади.
Покистон Ислом Конференцияси Ташкилотининг муҳим аʼзоси, терроризмга қарши урушда НАТОга аʼзо боʻлмаган асосий иттифоқчи ҳисобланади.
Покистон ташқи сиёсати беқарорлиги билан ажралиб туради. Бу мамлакат тарихи, диний омили ва географик жойлашуви натижасидир. Ташқи сиёсатнинг асосий мақсади давлат ташкил топганидан бери таҳдид остида қолган Покистоннинг ҳудудий яхлитлигини сақлаш ва хавфсизлигини таъминлашдан иборат.
Покистон ҳукумати бошқа давлатлар билан ҳамкорлик қилиш орқали мамлакатнинг мудофаа қобилиятини мустаҳкамлашга интилади. АҚШ билан иттифоқчилик муносабатларини ўрнатишга алоҳида эътибор қаратилди. Ташқи сиёсатнинг муҳим қисми Ғарб дунёсига ва антикоммунистик ҳаракатларга йўналтирилган эди. Покистон ҳам ўзини мустақил мусулмон давлатларининг авангард қисми деб билади.
1947 йилда Британия Ҳиндистони боʻлинганидан соʻнг, икки мустақил суверен давлат – Ҳиндистон ва Покистоннинг ташкил топиши натижасида мамлакат мустақилликка эришди. Иккала давлат ҳам дунё тартибида ўз ўрнини излай бошлади ва субконтинентдан ташқарида ўз таъсирини кучайтиришга ҳаракат қилди.
Мустақилликка эришгач, Ҳиндистон ва Покистон оʻртасида Кашмир мақоми юзасидан кескинлик юзага келди, бу икки давлат оʻртасида коʻплаб ҳарбий можароларга сабаб боʻлди.
1947 йилда Биринчи Ҳинд-Покистон уруши бошланди, шундан сўнг Кашмир ҳудуди Покистон ва Ҳиндистон ўртасида бўлинди.
1965 йилнинг августидан сентябрига қадар мамлакатлар иккинчи Ҳинд-Покистон урушида қатнашиб, дуранг билан якунланди.
1971 йилда Учинчи Ҳинд-Покистон уруши бўлиб ўтди. Покистон мамлакатнинг шарқий қисми учун курашда мағлуб бўлди, бу эса мустақил Бангладеш давлатининг шаклланишига олиб келди.
Совуқ уруш тугагандан сўнг, Ҳиндистон ва Покистон ўртасидаги қарама-қаршилик кучайди, Кашмирга эгалик қилиш бўйича ҳудудий баҳс ҳалигача ҳал этилмаган.
Ташқи сиёсатда Покистон қоʻшни Совет Иттифоқи билан қийин муносабатларга эга боʻлиб, у Афгʻонистон ва Ҳиндистон, шунингдек Шарқий Покистон билан яқин ҳарбий ва мафкуравий алоқаларни ривожлантирди.
1947 йилдан 1991 йилгача Совет Иттифоқи Ҳиндистонни Кашмир масаласида қўллаб-қувватлади, Покистон учта урушда ҳиндларга қарши курашди. СССРнинг минтақадаги таʼсири кучайиши билан Покистон Осиёда Хитой ва Европада Польша билан яқин муносабатларни мустаҳкамлади.
Покистон Яқин Шарқдаги ислом давлатлари билан яқин алоқада. Бу алоқалар диний, стратегик, сиёсий ва иқтисодий сабабларга кўра юзага келган.
1955-йилда Покистон Эрон, Ироқ ва Туркия билан биргаликда Бағдод пактига қўшилди, бу ҳарбий-сиёсий алянс Ироқ чиқиб кетганидан кейин Марказий Шартнома Ташкилоти номини олди.
Покистон, Эрон ва Туркия яқин иқтисодий ҳамкорликни ривожлантирдилар, гарчи Марказий Шартнома Ташкилотининг асл мақсади мудофаа иттифоқини яратиш эди. 1979 йилда Эронда Ислом инқилоби содир бўлди, Шоҳиншоҳ Муҳаммад Ризо Паҳлавий ҳукумати ағдарилди ва Эроннинг янги ҳукумати Марказий Шартнома Ташкилотидан чиқишга қарор қилди.
1985 йилда Покистон Иқтисодий Ҳамкорлик Ташкилотининг таъсисчи аъзоси бўлди. Покистон ташқи сиёсати савдо-сотиқни кенгайтириш орқали Яқин Шарқ билан алоқаларни мустаҳкамлашга ёрдам берди. Бундан ташқари, Форс кўрфази давлатлари, Ливия ва Эронда ишлаётган Покистон фуқаролари валюта тушумларининг асосий манбаига айланган пул ўтказмаларини олиш имкониятини яратди.
1991 йилда Форс кўрфази уруши бошланди, бу Покистон ҳукумати учун жиддий муаммога айланди, чунки мамлакатга валюта тушумлари оқими камайган. Бу Покистон қуролли кучларини Саудия Арабистонига юбориш ва Ироққа қарши халқаро коалиция кучлари томонида урушга киришиш сабабларидан бири эди. Бироқ Покистоннинг Саудия Арабистони ва бошқа Форс кўрфази давлатлари билан муносабатлари уруш даврида илиқ бўлмаган. Покистон Саудия Арабистонидаги диний мусулмонлар меросини ҳимоя қилиш учун бор-йўғи 11 000 аскар юборди. Мамлакат ичкарисида Покистон ҳукуматининг урушда халқаро коалиция тарафини олиш қарори сўзсиз маъқулланмади, покистонликлар Саддам Ҳусайн Қувайтни қўлга киритиш орқали тўғри иш қилди, деган фикрни очиқ айтдилар.
Покистон қуролли кучлари генерали Аслам Бек Ироқ ҳукуматини қўллаб-қувватлашини ошкора эълон қилди, бу эса мамлакат раҳбарларини қийин аҳволга солиб қўйди ва генералнинг ўз лавозимидан четлатилишига олиб келди. Кўрфаз уруши тугагандан сўнг Покистон минтақадаги ўз мавқеини тиклаш учун дипломатик ҳаракатлар қилди. Бундан ташқари, кўплаб покистонлик ишчилар аввалги ишларига қайтдилар ва Покистон минтақа давлатлари билан ҳарбий ҳамкорликни давом эттирди. Натижада Покистон Яқин Шарқдаги нуфузли ўйинчи сифатидаги мавқеини мустаҳкамлашга муваффақ бўлди.
Покистон ҳам бу давлатларга ҳарбий инструкторлар жўнатиб, бир қанча араб давлатларининг қуролли кучларини яратишга ҳисса қўшган. Покистон Ислом Конференцияси Ташкилотида (ИҲТ) етакчи рол оʻйнаб, оʻзининг исломий алоқаларини мустаҳкамлади, шунингдек, мустақил Фаластин давлатини барпо этишни қоʻллаб-қувватлади ва Исроилнинг мавжудлигини тан олмайди.
1992 йил ноябрь ойида Покистон, Эрон, Туркия, Афгʻонистон ва беш собиқ Совет республикаси: Қозогʻистон, Озарбайжон, Қиргʻизистон, Туркманистон ва Оʻзбекистон Иқтисодий ҳамкорлик ташкилоти доирасида фаол ҳамкорлик қила бошладилар.
Покистон Бош вазири Навоз Шариф ЭКО тарихий Ипак йўлининг давомчиси, деб ҳисоблади.
Покистон Марказий Осиёни Араб денгизи билан богʻлайдиган йирик автомобиль ёʻллари тармогʻини қуришни ташкил этишга, шунингдек, давлатлар оʻртасида темир йўл тармогʻини ривожлантиришга тайёрлигини билдирди. Навоз Шариф Афғонистондаги фуқаролар урушининг тугаши савдо-иқтисодий алоқалар ривожига ижобий таъсир кўрсатишини қўшимча қилди. Покистон қўшни Афғонистон билан мураккаб муносабатларга эга. 2010-йилларда Афгʻонистон-Покистон чегарасидаги можаролар Дюранд чизигʻи боʻйлаб ҳудудий можародан келиб чиққан.