35. Marketing muhiti

95.Narx turlari (demping narx, uzgaruvchan narx, narx diapazoni, chakana narx, kontrakt narx).
Bozor iqtisodiyoti sharoitida narxning quyidagi turlari mavjud: demping narx, nufuzli narx, milliy narx, arzonlashtirilgan narx, jahon narxi, yashirin narx, erkin narx, standart narx, kontrakt (ulgurji) narx, chakana narx, o’zgaruvchan narx, limit narx, muvozanat narx.
Demping — tovarlarni tashqi bozorda ichki bozordagiga nisbatan arzon narxlarda sotish; ba’zan tashqi bozorni egallash uchun tovarlarni tannarxidan, ishlab chiqarish xarajatlaridan past baholarda chetga chiqarish (raqobatda yutish uchun ham shunday qilinadi).O‘zgaruvchan narxlar strategiyasi. O‘zgaruvchan narxlar ko‘proq bozorda, individual bitimlar tuzilganda, uchraydi. O‘zgaruvchan narxlar zargarlik, osori atiqa (antikvar) buyumlar sotiladigan do‘konlarda foydalaniladi. Bunday narxlardan, shuningdek, sanoatga mo‘ljallangan (sanoat tovarlari) tovarlarda ham foydalaniladi.Imtiyozli narxlar strategiyasi. Bu strategiyaning mohiyati shundaki, sotuvchi (masalan universamda) eng xaridorgir tovarga me’yordagi bahosidan, hatto tannarxidan arzonroq narx belgilaydi.O‘rtacha narxlar strategiyasi korxonada yuqori narxlar strategiyasini ham (sifat darajasi boshqacha, xaridorlar o‘ta sezuvchan), past narxlar strategiyasini ham (xaridorlar tovarning sifati past, deb tushunishlari, raqobatchilar narxning past darajasiga o‘zlarining shunga o‘xshash tovarlarining narxini pasaytirish bilan javob berishi mumkin) qo‘llash imkoni qolmaganda foydalaniladi.Past narxlar strategiyasi tovarni sotib oluvchilar uning qiymatini idrok etadigan darajadan pastroq, ya’ni tovarni o‘z narxidan ko‘ra pastroq baholashni belgilashni ko‘zda tutadi. Bu strategiya tadbirkorlar tomonidan bankrotlikdan qochib, ishlab chiqarish quvvatini oshirib yuborganda, korxona o‘z mahsulotini bozorda uzoq vaqt mavjud bo‘lishini hisobga olmagan holatlarda qo‘llaniladi.
69.Bozor va rakobat marketing tizimida.
Firmalar maxsulotning xolatini aniklashda uning yashash davrini tadkik etishga tayanadilar. Maxsulotning yashash davri tovarning bozorga kirib kelishidan boshlab, to uning bozordan chikib ketishiga kadar bulgan davrda amalga oshiriladigan tadbirlardan iborat konsepsiyadir. Birinchi marta tovarning yashash davri konsepsiyasini 1965 yili Teodor Levitt tomonidan e’lon kilingan. Tovarning yashash davri turt tipga ajratiladi: maxsulotning katta sinfining yashash davri, maxsulot turining yashash davri, kullash usullarining yashash davri, maxsulot markasining yashash davri. Masalan, birinchisiga soat misol kilib keltirsak, maxsulot turiga esa kul va osma soatlarni keltirish mumkin, kullash usullariga kura esa kungirokli soatlardan foydalanishni misol kilib keltirish mumkin.Marketing maksadlarida yashash davrining jami to’rtta tipi urganiladi, firma doirasida ikkincha va uchinchi tiplariga ko’prok e’tibor beriladi. Tovarning yashash davri boskichlarini aniqlashning asosiy mezoni maxsulot sotish xajmi va foyda normasi dinamikasidir. Bozor ishlab chiqarilayotgan va sotilayotgan tovarlarga iste’molchilar ehtiyojlarini qondira olishi, bundagi sarf- xarajatlar asosliligini aniqlab beruvchi asosiy mezon hisoblanadi. Shuning uchun har qanday korxona, tadbirkor o‘z faoliyatini belgilangan mezon talablariga muvofiq holda tashkil etishga majbur, bu yerda marketing tizimidan samarali foydalanish hisobiga bozorning asosiy sub’ekti hisoblangan iste’molchining ehtiyojlari, talab-istaklari, didlarini ko‘plab omillar asosida shakllanishi va qaror topishini o‘rganish juda muhim. Chunki, ularning qiziqishi, muayyan narsani yoqtirishi, o‘zlashtirishi, shuningdek, bozordagi xatti-harakatida keskin farq mavjudligi tufayli ham iste’molchining turli darajadagi ehtiyojlarini to‘la qondirish maqsadida har bir tovarning xilma-xil turlarini ishlab chiqarish zarur bo‘ladi.