4-mavzu: Boshlang’ich sinf husnixat darslarida o’quvchilarning imloviy savodxonligini oshirish yo’llari reja

 
Husnixat darslarida kompyuter o’yinlaridan foydalanish. 
O’quvchi e’tiborini faollashtirish, tasavvurni to’g’ri rivojlantirish ichun 
qiziqtira olish o’qituvchiga tasviriy san’at bo‟yicha EHMning maxsus dasturlarini 
qo’llashga yordam beradi.
Elektron darsliklarning 
an’anaviy, bosma shaklda tayyorlangan 
adabiyotlardan afzalligi shundaki, ulardan kompyuterlar orqali masofali o’qitish va 
o’qish jarayonlarida keng foydalanish mumkin. O’z navbatida talabalar mustaqil 
ravishda ulardan foydalanib darslarga avvaldan tayyorgarlik ko’rishlari va hatto bir 
bo’lim uchun tayyorlangan test majmualari asosida o’z bilim darajasini aniqlash 
imkoniga ega bo’ladi.
Buning uchun, avvalo, o’qituvchining o’zi kompyuter, elektron darslik va 
internet haqida tushunchaga ega bo’lishi va ulardan foydalanishni bilishi lozim. 

---

Shunda o’qituvchi darsni zamon talablari asosida o’qita oladi, avlodni yangicha 
o’qitish tizimi sari yetaklaydi. O’zbekiston Respublikasining 2001- yil 23-maydagi 
“2001–2005 yillarda kompyuter va axborot texnologiyalarini rivojlantirish 
“Internet”ning xalqaro axborot tizimlariga keng kirib borishini ta’minlash dasturini 
ishlab chiqishni tashkil etish chora tadbirlari to’g’risida’gi 230- sonli qarori 
fikrimiz dalilidir. 
Uzliksiz ta’limning ilk bosqichlaridan boshlab o’quvchilarga kompyuter, 
elektron darslik va internetdan foydalanish malakasini shakllantirish o’quvchini 
uzluksiz ta’limning keyingi bosqichlarida bulardan mukammal foydalanishni 
o`rgansa ularning bilim va malakasini oshirishiga zamin yaratadi. 
Dunyoni o’z qamroviga olgan, hayotning hamma sohasiga kirib kelayotgan 
kompyuter texnologiyasi xoh u telekomunikatsiya bo’lsin, xoh u tibbiyot sohasi 
bo’lsin, xoh u ishlab chiqarish korxonalari bo’lib, kompyuter texnologiyasidan 
foydalanib, ishning samaradorligini oshiryaptilar. Shunday ekan, boshlang’ich 
sinfda o’qiyotgan bola ertaga kim bo’lishi, qayerda ishlashi (telekomunikatsiya, 
tibbiyot, ishlab chiqarish va hokazolar)dan qat’iy nazar kompyuterlar bilan 
ishlashni bilish zarurati paydo bo’layapti. Agar u kompyuterni boshqarolmasa 
qancha nazariy bilimi bo’lishidan qat’iy nazar u bilimini amalga tadbiq etolmay 
ishdan bo’shaydi, yo kompyuter boshqarishni o’rganib, ishini davom ettiradi. 
Hadisi sharifda shunday: “Yoshlikda olingan ilm, toshga o`yilgan naqshdir” 
deyiladi. Darhaqiqat, shunday ekan, boshlang’ich sinflarda kompyuter yordamida 
dars tashkil etilsa, o’quvchilar yoshligidan kompyuter haqida ma’lumotga ega 
bo’lib dars samaradorligi ham oshadi. Buning uchun o’qituvchilardan 
izlanuvchanlik bilan bir qatorda kompyuter haqida ma’lumotga ham ega bo’lishi 
va undan foydalana olishlari lozim. Darslarni kompyuterlashgan tizim asosida 
tashkil etish bugungi yoshlarimizning ertangi hayotidagi ayrim kamchiliklarning 
oldini olib (ishga borgach kompyuter bilan ishlashi), ularning o’zlari tanlagan 
sohaning ravnaqiga hissalarini qo’shishga zamin yaratadi. Bu ishni, avvalo, 
maktabgacha bo’lgan ta’lim muassasalarida ham joriy etish lozim. 
«Ta’lim to’grisida»gi Qonun va «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi»ning 
talablariga binoan jahon ta’lim standartlariga to’la javob bera oladigan barkamol 
avlodni tarbiyalash bugungi kunning eng dolzarb muammolaridan biridir. 2004-
2009- yillarda maktab ta’limini rivojlantirish Davlat umummilliy dasturining qabul 
qilinishi ham bejiz emas, albatta. Davlatimizning bu Qonun va dasturlarini so’zsiz, 
muvaffaqiyatli bajarish uchun biz ishni boshlang’ich sinflardan, ayniqsa, uning 
poydevori hisoblanmish savod o’rgatish davridan boshlashimiz lozim. 
Bola orziqib kutilgan kun kelib u maktabga qatnay boshlaydi. Unga 
maktabda va sinfda bo’layotgan har bir harakat qiziqarli tuyuladi. Shuning uchun 
u bu harakatlardan o’yin elementlarini axtaradi. Bu besabab emas, albatta. U hali 
o’yinqaroq bola, o’quvchi bo’lib to’liq shakllanishiga ancha vaqt bor. 
Boshlang’ich sinflarda o’quvchilarning o’yin faoliyatini o’qish faoliyatiga 
o’tkazish birdan bo’ladigan didaktik jarayon emas. Bu ikki faoliyatni alohida-
alohida olib borib ham bo’lmaydi, chunki bolaning o’yin faoliyatida o’quv 
elementlari, o’quv faoliyatida esa o’yin elementlari mavjud. Shuning uchun bolani 
zeriktirmasdan 
darsni 
zamonaviy 
pedagogik 
texnologiya, 
kompyuter 

---

texnologiyalaridan samarali foydalanish uchun amaliyot davridan boshlab talaba-
bulg’usi o’qituvchi unimli foydalanishni o’rganishi lozim. Shu maqsadda bizlar 
boshlang`ich sinfning savod o’rgatish davridan boshlab kopmyuter texnologiyalari 
asosida elektron darslik, prizentatsiya, animatsiya va didaktik o`yinlar asosida 
darslarni o’tishni taklif etmoqchimiz. 
Boshlang’ich sinf savod o’rgatish davridan boshlab o’quvchilarni yangicha 
ruhda, zamon bilan hamnafaslikda, sodda, qiziqarli darslarni joriy etish lozim. 
Buning uchun kompyuterlar yordamida darslarni juda katta natijalar bilan tugatish 
mumkin. Savod o’rgatish davriga nazar tashlasak bolalar, asosan, o’yin faoliyati 
bilan tanish, o’rtoq baladilar. Ularni zeriktirish katta xato bo’lib, bu hatto bolaning 
ruhiy faoliyatiga ham ta’sir ko’rsatishi ehtimoldan xoli emas.
Bizlarga ma’lumki, savod o’rgatishning o’ziga xos xususiyatlaridan biri bu 
bolalarning beg’ubor, toza xotirasiga (biz uni ko’pincha oq qog’ozga o’xshatamiz) 
ilmlar kaliti bo’lgan harflarni muhrlashdir. Endi shu jarayonga batafsilroq to’xtasak. 
O’qituvchi dars jarayonida har bir harfni o’qitish uchun sinf taxtasiga o`sha harfni 
yozadi va talaffuz qiladi. Bu bilan o’sha harfni bola xotirasiga poydevor etib 
joylashtiradi. Endi bir tasavvur eting: O’zbekistonning minglab sinflarida minglab 
o’ituvchi bolalarga savod o’rgatish bilan band. Xo’sh, ularning husnixati (chiroyli 
yozuvi kolligrafiyasi) va talaffuzi (ovozlarning talaffuz qilishi qobiliyati) bir xil yoki 
davlat standarti talablariga to’la javob beradi, deb kim ayta
oladi. Yoki o’qituvchi 
biron bir sabab bois, harfni to’g’ri yozib yoki talaffuz qila olmaydi. Bu nazarga 
ilmaydigan, oddiydan tuyulgan kamchiliklar tilning ravnaqi, ravonligiga, albatta, 
salbiy ta’sir qiladi. Kompyuter esa bu kamchiliklardan xolidir. 
Agar shu jarayonda elektron darslik yaratilsa, har bir harfning boshlang’ich 
yozish elementlaridan boshlab yozishni qayerdan boshlab qayerga tugatishni, 
ovozlar talaffuzini bola katta ekranda standart holda ko’rsa va eshitsa, bu til va 
millat uchun katta muvaffaqiyat bo’ladi. Chunki endi butun respublikamiz 
maktablarida savod o’gatish davrida bolalar bir xil standart harflarni yozish va 
talaffuz qilishni o’rganadilar. O’qituvchi esa ortiqcha harakat va vaqt sarflashdan 
ozod bo’lib bolalarni faol nazorat qilib har bir o’quvchi bilan yakkama-yakka 
ishlay oladi. 
Hozirgi kunda respublikamizda ta’limni kompyuterlashtirishga qancha 
e’tibor berilsa, ta’limning samarasi muvaffaqiyatli bo’ladi. Boshlang’ich sinflarda 
kompyuter texnologiyasi asosida tashkil etish mumkin bo’lgan dars namunalari 
ilovada keltirilgan.