4-mavzu: Boshlang’ich sinf husnixat darslarida o’quvchilarning imloviy savodxonligini oshirish yo’llari reja

Kompyuter yordamida “Yashiringan harfni top” o’yini
“O’z-o’rningni top” o’yini 
O’yinning borishi. O’qituvchi bolalarga xohlagan bir so’zni yo gapni 
aytadi, masalan, “Vatan” so’zi aytilib kompyuterlarga kiritiladi. O’quvchilar har 
bir harfni ekranga chiqarish uchun bir amalni bajarishlari lozim bo’ladi. Masalan, 
“V” harfini chiqarish uchun qanday amal bajarishdan qat`iy nazar, natijasi 21 
chiqishi lozim. Chunki “V” harfi alfavitda 21- o’rinda joylashgan. Shunday qilib, 
o’quvchi “Vatan” so’zini ekranga chiqarish uchun beshta amal bajaradilar. Qaysi 
o’quvchi tez va to’g’ri bajarsa, kompyuterda ma’lum bir kuy bilan o’quvchi 

---

taqdirlanadi va o’qituvchi qaysi o’quvchi topshiriqni birinchi bo’lib bajarganini 
aniqlaydi. O’yin davomida yo’l qo’yilgan xatoliklarni kompyuter tahlil etadi. 
Bu o’yin husnixat va matematika darslarining o’zaro uyg’unligi, 
bog’liqligini ta`minlaydi. Bola bu o’yinni aynan kompyuterda bajarsa, yaxshi natija 
beradi. O’yin jarayonida nafaqat matematik ifodalarni tuzib yechish, balki lotin 
yozuviga asoslangan yangi o’zbek alifbosiga joylashgan harflarning nomi va o’rni 
xotirasiga muhrlanadi. Ular alfavitda qaysi harf qayerda, nechanchi o’rinda 
joylashganini ham xotiralarida saqlab qoladilar. Bu bilan birga ko’paytirish, 
bo’lish, sonlarning yig’indi va ayirmasini topish jadvalini o’zlashtiradi. 
Keyingi yillarda bizga ma'lumki maktablarda boshlang'ich sinf 
o'qituvchilari chiroyli yozuv faniga kam e'tibor bermoqdalar. Buning oqibatida 
bolalar orasida hulq-atvorida juda ko'p nuqsonlar vujudga kelib, ular aynan yozuv 
darsiga taaluqlidir. Hozirgi kunda olimlarimiz tomonidan grofologiya degan fan 
tadbiq etilgan bo'lib, ushbu fanning mazmun mohiyati insonlarning yozuv 
faoliyatidagi fe'l-atvorni belgilashga qaratilgan. 
O'qituvchining bosh vazifasi o'quvchilarga darslardagi rejani to'liq amalga
oshirish jarayonida bevosita ko'rsatilgan har bir mavzuni chuqur idroq etib, o'zining 
ijodkorona yondashishi bilan ta'lim vositalaridan keng foydalanib, husnixatga mos 
bo'lgan shart va tamoyillarni, tartib qoidalarni o'z o'rnida qo'llab, uslubiy usullarni 
ko'rgazmalilik- tamoyili asosida amalga oshirsagina maqsadga erishadi. Ularni 
amalga oshirish uchun quyidagilarga rioya qilish kerak: 
1. O'quvchilarning yozuvidagi kamchiliklarni o'z o'rnida tuzatish va
izoh, berish.
2. Yozayotganda berilgan topshiriqni to'g'ri yozishi haqidagi barcha xato va 
kamchiliklarni o'z o'rnida tuzatib borish. 
3. Ko'proq matnlar yozdirish. Har bir matnni yozilishini birma-bir tahlil 
qilish. 
4. Rasm asosida hikoya tuzishga o'rgatish. Tuzilgan hikoyani bayon 
shaklida yoritish. 
5. O'quvchilarga qaysi bir berilgan topshiriqda kamchiliklar uchrab
turgan bo'lsa, shu kamchiliklar asosida mustaqil ishlar berish. 
6. O’quvchilarning ijodiy qobilyatlarini oshirish uchun har bir bayram 
yoki muhim sanalarga atalgan mavzular asosida insholar olish (har bir chorakda). 
Maktablarda chiroyli yozuv fanini qat'iy holda o'quvchilarga yanada 
shakllantirish uchun quyidagi metodik tavsiyalar beriladi:
 
Yozayotganda berilgan topshiriqni to'g'ri yozishi haqidagi barcha xato 
va kamchiliklarni o'z o'rnida tuzatib borish. 
 
Ko'proq matnlar yozdirish. Har bir matnni yozishini birma-bir tahlil 
qilish. 
 
Rasm asosida hikoya tuzishga o'rgatish. Tuzilgan hikoyani bayon 
shaklida ' yoritish. 
 
O'quvchilarga qaysi bir berilgan topshiriqda kamchiliklar uchrab
turgan bo'lsa, shu kamchiliklar asosida mustaqil ishlar berish. 

---

 
O’quvchilarning ijodiy qobilyatlarini oshirish uchun har bir bayram 
yoki muhim sanalarga atalgan mavzular asosida insholar olish (har bir chorakda). 
Maktablarda chiroyli yozuv fanini qat'iy holda o'quvchilarga yanada 
shakllantirish uchun quyidagi metodik tavsiyalar beriladi: 
 
Har bir harf shaklini berilgan namunaga qarab taqqoslatish hamda bir 
xil -yozdirilishiga erishish. 
 
Noto'g'ri yozilgan harf va so'zlarni o'chirg'ich bilan o'chirishga ruxsat 
etilmaydi. Noto'g'ri yozilgan joyning ustidan bir chiziq chizib, so'ngra ustiga to'g'ri-
yozuvni yozib ko'rsatish mumkin. 
 
Har bir darsda partada to'g'ri o'tirish qoidalariga amal qilish, bosh 
chapga chapga yoki o'nga osiltirib o'tirmaslik. Ko'z bilan daftar orasidagi 
masofani to'g'ri saqlash. 
 
yozuvning qiyaligini 65 gradusdan oshirmaslik. 
 
Har bir harfning shakli "Husnixat " kitobida ko'rsatilganidan farq 
qilmasligi. 
 
Bosh va kichik harflar bir xil holda yozilmasligi hamda bir-biridan 
ajratilishi lozim. Bunda bosh harflar kichik harfing hajmidan bir barobar katta 
bo'lishi kerak. Bunda kichik harflar hajmi 4 mm, katta harflar 8 mm bo'lishi kerak. 
O'quvchilarning ishlarini tekshirish uchun faqat qizil rangli avtoro'chkadan 
foydalaniladi. Shuningdek yo'l qo'yilgan xato harflarning ustiga chiziq tortilgan 
holatda ilova etiladi. Agarda harflarning orasida birorta harf tushib qolgan bo'lsa
belgi asosida xatosi ko'rsatiladi. So'ngra bolalarning yozuvidagi xato va
kamchiliklar daftar hoshiya chizig'idan o'tkazilib alohida ko'rsatilishi kerak. Bunda 
xato yozilgan harf tagiga chiziladi va to'g'ri namuna hoshiya chizig'idan tashqarida 
ko'rsatiladi. Agarda matnda hamma harflarning ichida 3,4 noto'g'ri yozilsa, bunday 
holda o'qituvchi tomonidan berilgan harf alohida to'g'irlangan holatda 2 chiziqdan 
yozilishi tavsiya etiladi va o'qituvchi tomonidan qizil ruchkada namuna beriladi. 
12.Agarda avzas bilan boshlanuvchiga bo'ladigan bo'lsa, bola shu gapni avzasdan 
emas balki gaplar orqasidan ajratmagan holda yozgan bo'lsa o'qituvchi tomonidan
bu belgi qo'yiladi. 
13.Bola bo'g'in ko'chirish qoidasiga rioya qilmagan holda yozganda 
o'qituvchining vazifasi uning bo'g'in ko'chirish qoidasi asosida tuzatishga 
qaratiladi.
14.Doskada bo'r bilan yozilgan yozuvlar yozuv qoidalariga mos 
bo'lishikerak. O'qituvchi doskaga o'tayotgan materiali joylashtira bilishi hamkatta 
ahamiyatga egadir. 
15.Maktabda chiqarilgan har e'lonlar, maktab devoriy gazetasidagi 
maqola 
matnlari ham chiroyli qilib, yozuv qoidalariga amal qilgan holda yozishi 
kerak. Xulosa qilib aytganda, yuqorida ko'rsatib o'tilgan shartlar amalga oshirilsa 
maktabda qat'iy yozuv rejimini amalga oshirishi mumkin. 
Chiroyli yozuv qoidalarini eslatib turish bilan bir qatorda, uni bir rejimga 
tushirib olish har bir o'qituvchining muhim vazifasidir. 
Agar maktabda yozuv rejimi to'g'ri tashkil etilsa, o'quvchilarning chiroyli 
yozuv malakalari bir umrga saqlanib qoladi. Buning uchun boshlang'ich sinf 

---

o'qituvchisi o'quvchilardan hosil qilgan chiroyli yozuv malakasini yuqori sinflarda 
har bir fan o'qituvchisi eslatib turishi lozim. Aks holda, ular boshlang'ich sinfda 
olgan chiroyli yozuv malakasini unitib yuboradilar.