4-mavzu. Korxonalarning ishlab chiqarish faoliyatini ifodalovchi ko‘rsatkichlarni tahlil qilish usullari. Reja

xarajatlarning bir so‘mi hisobiga qancha mahsulot ishlab chiqarilganligini 
ko‘rsatadi. Material samarasini aniqlash uchun tovar mahsuloti yoki sof 
tushum hajmi moddiy xarajatlar qiymatiga bo‘linadi. Material qaytimi 
ko‘rsatkichining aksi material sig’imidir. U bir so‘m tovar mahsuloti ishlab 
chiqarish uchun necha tiyin moddiy xarajatlar to‘g’ri kelishini ko‘rsatadi.
 
4.5. Mahsulot tannarxi haqida tushuncha va uni pasaytirishni ahamiyati.
Mahsulot tannarxini tahlil qilish usullari. 
Mahsulot tannarxi korxonalar xo‘jalik faoliyatini ifodalovchi sifat 
ko‘rsatkichi bo‘lib, korxonalar faoliyatining hamma tomonlarini, ya’ni ishlab 
chiqarish va moliyaviy tomonlarini aks ettiradi va ularning ish samaradorligini 
ko‘rsatadi. Mahsulot tannarxi deganda, mahsulot ishlab chiqarish, sotish va 
korxona moliyaviy faoliyati bo‘yicha barchaxarajatlarining pul orqali ifodalanishi 
tushuniladi. 
Mahsulot tannarxini arzonlashtirishning asosiy yo‘llari quyidagilardan iborat: 
boshqaruv usullarini, ishlab chiqarish va mehnatni ilmiy tashkil qilishni, xo‘jalik 
hisobini takomillashtirish, ishlab chiqarish asosiy fondlaridan foydalanishni 
yaxshilash, moddiy resurslardan tejab-tergab foydalanish, ishlab chiqarishni 
boshqarish va ungaxizmat ko‘rsatish xarajatlarini kamaytirish, xo‘jasizlikka qarshi 
kurashish kabilar. 
Mahsulot tannarxini tahlil qilishning asosiy vazifalari quyidagilardan iborat: 
korxonaxo‘jalik faoliyati davomida yuzaga keladigan xarajatlar tarkibini aniqlash, 
mahsulot ishlab chiqarish va sotish bilan bog’liq haqiqiy xarajatlarning reja va 
o‘tgan yilgi xarajatlarga nisbatan bo‘lgan tejam yoki o‘rtachaxarajatga ta’sir 
etuvchi omillarni aniqlash, mahsulot ishlab chiqarish jarayonida material va 

---

mehnat resurslaridan to‘g’ri foydalanish ustidan nazorat olib borish, bir so‘mlik 
tovar mahsulotiga ketgan xarajatlarning o‘zgarishiga ta’sir qiluvchi omillarni 
aniqlash, mahsulot tannarxining xarajat elementlari va kalьkulyatsiya moddalari 
bo‘yicha tarkibini tahlil qilish, tannarxini arzonlashtirish rezervlarini aniqlash 
kabilar.
Shunday qilib, xarajat moddalari quyidagicha guruhlanadi: