4-mavzu. Narxni shakllantirish tamoyillari va davlat nazorati

4.5-rasm.Minimal narxlar
Qachonki davlat muzqaymoq bozorida quyi narxni belgilaganda ikki xil natija
kelib chiqishi mumkin. Qachonki muvozanatdagi narx 3$ bo’lsayu, hukumat tovar
uchun 2$ narx belgilasa, biz (A) rasmdagi natijaga erishamiz. Bunday holatda narxning
quyi chegarasi bozor holatiga ta’sir ko’rsatmaydi. Bozordagi kuchlar tabiiy ravishda
iqtisodiyotni muvozanatga olib boradi va quyi narxning ta’siri sezilmaydi.
B rasm hukumat muzqaymoq uchun 4$ narx belgilanganda nima sodir bo’lishini
ko’rsatadi. Bu holatda muvozanatli narx 3$ bo’lib, u pastda bo’lgani uchun minimal
narx bozorga qarama-qarshi ta’sir o’tkazayapti. Talab va taklifning ta’siri natijasida
narx muvozanatadgi narxga qarab harakat qiladi. Ammo qachonki bozor narxi quyi
chegaraga u undan pastga tusha olmaydi. Bozor narxi quyi chegaradagi narxni belgilab
beradi. Bu chegarada ta’minlab berilgan muzqaymoq (120 dona) miqdori talab etilgan
miqdordan (80 dona) oshib ketadi. Muzqaymoqni bozorda harakat qilayotgan narxda
sotmoqchi bo’lganlar uni sota olmaydi. Shunday qilib, narxning quyi chegarasini
belgilashning
oqibati
taklif
qilinayotgan
mahsulot
ortiqchaligidir.
Biz
takidlaganimizdek, narzning yuqori chegarasi va taqchillik, taqsimlanishining noto’g’ri
mexanizimmini shakillanishiga olib keladi. Quyi chegarasi narx natijasida, ba’zi
sotuvchilar o’zlarining mahsulotlarini sota olmaydilar.Haridorlarning shaxsiy hohish
istaklariga qarab harakat qiluvchi sotuvchilar boshqalar odamlar sota olmagan narxlarda
tovarlarini sotishlari mumkin. Aksincha erkin bozorda narx muvozanatni boshqaruvchi
sifatida ishtirok etadi va sotuvchilar o’z tovarlarini muvozanatdagi holatda
hohlaganlaricha sotishlari mumkin.
4.3. Narx ustidan nazoratning salbiy oqibatlari 
Rasmdan ko’rinib turibdiki, narxni nazorat qilish umumiy yalpi ortiqchalikning
ma’lum qismini yo’qotishga olib keladi va ushbu yo’qotishga to’liq yo’qotish deyiladi.

---

---

Ortiqchaliklarning umumiy o’zgarishini aniqlash uchun biz iste’mochi ortiqchaligi

o’zgarishi ∆ist. va ishlab chiqaruvchi ortiqchaligi o’zgarishi ∆i/ch ni qo’shamiz.
∆ = ∆
ist.
+ ∆
i/ch.
=
(A-B) + (-A-C) = A – B – A – C = - B – C. 
Shunday qilib, biz B va C uchburchaklarning yuziga teng bo’lgan to’liq
yo’qotishni olamiz. Bu to’liq yo’qotish narxlarni nazorat qilish bilan bog’liq davlatning
iqtisodiy siyosatining samarasiz ekanligini ko’rsatadi. Bu erda ishlab chiqaruvchilar
tomonidan yo’qotilgan ortiqchalikning iste’molchilar yutib olgan ortiqchalikdan katta
ekanligini ko’rish mumkin.