4-mavzu. Sifat analizining sistemalari. Reja

rangini o‘zgarish oralig‘i deyiladi. 
 
Indikatorlar 
pH ning rang o‘zgarish 
oralig‘i 
Titrlash ko‘rsatkichi, 
rT 
1 
Metil zarg‘aldog‘i 
3,1-4,4 
4,0 
2 
Metil qizil 
4,4-6,2 
5,5 
3 
Lakmus 
5,0-8,0 
7,0 
4 
Fenolftalein 
8,0-10,0 
9,0 
SHunday qilib har xil indikatorlar ishtirokida titrlashni pH ning turli qiymatlariga erishilganda 
to‘xtatiladi, lekin. bu qiymatlar, odatda, neytrallash nuqtasiga mos kelmaydi. 
Titrlash egri chiziqlarini aniqlash, ular haqida quyidagicha ma’lumot berish mumkin. 
Titrlashning oxirgi nuqtasini yoki ekvivalent nuqta (aniqlanayotgan modda miqdorini 
qo‘shiladigan reagentning miqdoriga ekvivalent bo‘lgandagi vaziyat) ni aniqlash titrimetrik analiz 
metodining muhim qismi hisoblanadi, chunki analiz natijalarining to‘g‘riligi darajasi ekvivalent 
nuqtani aniq belgilashga bog‘liqdir. Titrlashning ekvivalent nuqtasini ko‘pincha titrlanayotgan 
eritmaga qo‘shilgan 1-2 tomchi indikator eritmasi rangining o‘zgarishiga asoslangan indikator 
metodi bilan aniqlanadi. 
Titrlash uchun indikator tanlash imkoniyatiga ega bo‘lish uchun sifat ko‘rsatkichidan 
tashqari miqdoriy jihatdan ifodalanadigan metodlardan ham foydalanish zarurdir. Bunday 
metodlarga:
-titrlash egri chiziqlari tuzish metodi, 
-titrlashda yo‘l qo‘yilishi mumkin bo‘lgan indikator xatosini hisoblash metolari kiradi. 
 
Titrlash egri chiziqlari tuzish metodi, Kislotaning ma’lum hajmdagi 0,1 n. eritmasiga 
shuncha normallikdagi ishqor eritmasi qo‘shila boshlaganda muhit reaksiyasining kislotalidan 
neytralga o‘tishi, so‘ngra ishqoriy muhitga o‘tishi yuz beradi.Qo‘shilgan ishqor eritmasining 
miqdori pH ning ma’lum qiymatiga va indikatorning rangiga mos bo‘ladi. 
Bu jarayonni o‘rganish imkoniyatiga ega bo‘lish vakerakli indikator tanlash uchun grafik 
metodidan foydalaniladi. Buning uchun ordinata o‘qiga pH qiymatlari joylashtirilsa, abssissa 

---

o‘qiga qo‘shilgan ishqor eritmasining miqdori (ml) qo‘yiladi. Bunda pH ning qo‘shilgan ishchi 
eritmaning qo‘shilgan ml.lar miqdoriga bog‘liq holda o‘zgarishini tavsiflovchi(ko‘rsatuvchi) egri 
chiziq hosil bo‘ladi. Titrlashning egri chiziqlari hosil bo‘lishining 3 holati mavjud. 
1.Kuchli kislota eritmasini kuchli asos eritmasi bilan titrlash egri chizig‘i.
2. Kuchsiz kislota eritmasini kuchli asos eritmasi bilan titrlash egri chizig‘i. 
3. Kuchsiz asos eritmasini kuchli kislota eritmasi bilan titrlash egri chizig‘i. 
4. Kuchsiz kislota eritmasini kuchsiz asos eritmasi bilan titrlash egri chizig‘i. 
Endi bulapHi alohida ko‘rib chiqamiz.