4-mavzu. Tadqiqot jarayoni bosqichlari reja: Tadqiqotlarni loyihalashtirish bosqichi Tadqiqotning texnologik fazasi
Download 442.98 Kb. Pdf ko'rish
|
4 мавзу Тадқиқот жараёни босиқчлари
|
3.
Ilmiy hisobot, ma’ruza. Ilmiy ishni ilmiy hisobot shaklida ham rasmiylashtirish mumkin. Ilmiy hisobotga qo‘yiladigan umumiy talablar va rasmiylashtirish qoidalari tegishli davlat standartida (GOSTda) bayon etilgan. Ilmiy hisobotga quyidagi asosiy talablar qo‘yiladi: tartibli, aniq tuzilish; material berilishidagi mantiqiy ketma-ketlik; ishonarli argumentlar; ta’riflarning qisqa va aniqligi; ish natijalarini bayon qilishning konkretligi; xulosalarning isbotli ekanligi va tavsiyalarning asoslanganligi. Ilmiy hisobotda titul varaq, mualliflar ro‘yxati, qisqacha referat, mundarija, ishning asosiy qismi, foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati va ilovalar bo‘lishi lozim. Hisobotning referatida hisobotning asosiy mazmuni, uning hajmi, rasm va jadvallarning miqdori va xarakteri, kalit so‘zlar ro‘yxati, bajarilgan ishning moxiyati, tadqiqot metodlari, qisqa xulosalar va tadqiqot natijalarini qo‘llash imkoniyatlari qisqacha bayon etiladi. Hisobotning asosiy qismi quyidagilarni o‘z ichiga oladi: kirish; mazkur mavzu bo‘yicha ilmiy adabiyotlarning taxliliy sharxi; tanlangan ish yo‘nalishini asoslash; bajarilgan ishning metodikasi, mazmuni va natijalarini aks ettiruvchi hisobotning bo‘limlari (boblari); yakuniy qism (xulosa va takliflar). Ilovalarga hisobotning yordamchi materiallari kiritiladi: raqamli ma’lumotlari jadvallari; tadqiqot ishiga ishlab chiqilgan va unda qo‘llanilgan yo‘riqnomalar, anketalar, testlar va boshqalar; yordamchi tusdagi ko‘rgazmali materiallar va xokazolar. Ilmiy ma’ruza – mazmunan ilmiy hisobotga yaqin bo‘lgan ilmiy ish. Shu bilan birga, ilmiy ma’ruza tadqiq qilinayotgan butun muammoni emas, balki uning muayyan mantiqiy yakunlangan qismini, jixatini qamrab olishi mumkin. Ilmiy ma’ruzaning rasmiylashtirilishi va shakliga ilmiy hisobotga bo‘lgani kabi o‘ta qat’iy talablar qo‘yilmaydi. Unga referat, boblarga bo‘lish sharti talab etilmaydi. Tili, bayon etilishining adabiy uslubi bo‘yicha ma’ruza, qoidaga ko‘ra, og‘zaki chiqishga, uning ovoz chiqarib o‘qilishini uqib olishga ko‘proq moslashgan bo‘lishi kerak. 4. Metodik qo‘llanma. Bunday qo‘llanmaning asosi bo‘lib tadqiqot natijalari bazasida yaratilgan, nazariy jixatdan asoslangan, muayyan (o‘quv- tarbiyaviy, texnologik va boshqa) jarayonni takomillashtirish uchun qilingan metodik tavsiyalar hisoblanadi. Metodik qo‘llanma amaliyot ishchilari uchun mo‘ljallangani sababli u yaxshi, jonli adabiy tilda yozilgan bo‘lishi lozim. Imkoni boricha uni ko‘rgazmali materiallar bilan boyitish kerak. Metodik qo‘llanmani broshyura yoki kitob ko‘rinishida ham rasmiylashtirish mumkin. Broshyura deb yumshoq muqovali yoki muqovasiz, kichik hajmli (5-48 betli) bosma nashrga aytiladi. Kitob – qoidaga ko‘ra, muqovali yoki jildli, hajmi 48 42 betdan ko‘p, davriy bo‘lmagan bosma materialdir. Xa aytgancha, zo‘r yozilgan (xarbiy ish bo‘yicha) metodik qo‘llanmaga klassik misol sifatida A.V. Suvorovning taniqli “Zafar qozonish ilmi” kitobini keltirish mumkin, unda atigi 25 betli matnda genial sarkardaning, xozir aytish urf bo‘lgan innovatsiyalari – jangni olib borish qoidalari va xarbiy yurishlardan tortib to armiyaning front orqasi xayotini tashkil qilish va shifoxonalarning tuzilmasigacha bo‘lgan ishlar – bo‘yicha tavsiyalar bayon etilgan. 5. Monografiya. Monografiya deb muayyan bir muammo (mono - yakka) anchagina turli tomonlama va butunligicha ko‘rib chiqiladigan ilmiy nashrga aytiladi. Monografiyaning bir yoki bir necha mualliflari bo‘lishi mumkin. Agar tadqiqotchi qandaydir muammoni yangicha xal qilishga, muammo bo‘yicha mavjud ilmiy ishlarni har tomonlama umumlashtirishga muvaffaq bo‘lgan bo‘lsa, muammo bo‘yicha o‘z konsepsiyalarini ilmiy jixatdan asoslay olsa, ularni amaliyotda qo‘llashning konkret imkoniyatlarini ko‘rsata olsa, - unda u o‘z tadqiqoti natijalarini ilmiy monografiya shaklida rasmiylashtirishi maqsadga muvofiq. Monografiyada tadqiqotchi tadqiq qilinayotgan muammo avval ilmiy adabiyotlarda va amalda qanday xal qilingan va xozirda qanday xal qilinishini ko‘rsatadi. Keyin ushbu muammoni xal qilishning mualliflik g‘oyalari moxiyati ochib beriladi, konsepsiyani tasdiqlash uchun qo‘llanilgan tadqiqot metodikasi tasvirlanadi. Bundan keyin o‘z tadqiqoti natijalari batafsil yoritiladi, taxlil qilinadi, asosli xulosalar va ilmiy asoslangan tavsiyalar qilinadi. Monografiyaning yakunida foydalanilgan adabiy manbalar bibliografiyasi keltiriladi. Monografiya ham broshyura yoki kitob ko‘rinishida rasmiylashtiriladi. 6. Konferensiyalar, seminarlar, pedagogik o‘quvlari va xokazolardagi ma’ruzalar va chiqishlarning tezislari. Qoidaga ko‘ra, ilmiy konferensiyalar, seminarlar va xokazolarni o‘tkazishda ularning ishtirokchilari ma’ruzalari va chiqishlari tezislari to‘plamini chop qilish qabul qilingan. Tezis – 1-3 betli bosma matnga ega, o‘ta qisqa bo‘lgan hujjatdir. Ularning hajmini barcha ishtirokchilar uchun konferensiya va boshqalar tashkiliy ko‘mitasi oldindan belgilaydi. Tezislarni yozishdagi asosiy vazifa – ma’ruzachi so‘zga chiquvchi konferensiya (seminar, simpozium) ishtirokchilariga yetkazib berishni lozim topgan, tadqiqotning eng asosiy natijalarining o‘ta qisqa, konspektli shaklda bayon qilinishidir. Barcha ilmiy adabiy maxsulotlar hajmlari shartli birliklar – mualliflik (bosma) varaqlarida o‘lchanadi. Bir dona mualliflik varag‘i ayrish belgilari va so‘zlar o‘rtasidagi “probel” larni ham qo‘shgan holda 40000 bosma belgilarni tashkil qiladi. Shunday qilib, bir mualliflik varag‘i – qator oralig‘i 2 bo‘lgan taxminan 23 bet yoki qator oralig‘i 1 bo‘lgan taxminan 16 bet mashina yozuvli matnga teng. Adabiy maxsulotlarni chop qilishdan tashqari, tadqiqot natijalari bo‘yicha, shuningdek, og‘zaki ilmiy muloqot vositasida ma’ruza qilinadi va muxokama 43 qilinadi. Og‘zaki ilmiy muloqotni tashkil qilishning asosiy shakllariga quyidagi shartli ta’riflarni berish mumkin: - ilmiy (muammoli) seminar – ishtirokchilarning nisbatan kichik guruxi tomonidan, yetuk olim, mutaxassis raxbarligi ostida o‘zlari tayyorlagan ilmiy ma’ruzlar, xabarlarning muxokama qilinishidir. Ilmiy seminarlar ham bir martalik, ham doimiy asosda ishlovchi bo‘lishi mumkin. Ular tadqiqotchilar jamoasi birikishining muhim vositasi, jamoa a’zolarida umumiy yondashuvlar, dunyoqarashlar shakllanishining muhim vositasi bo‘lib xizmat qiladi. Ilmiy seminarlar, qoidaga ko‘ra, bir ilmiy tashkilot yoki bir o‘quv muassasasi doirasida o‘tkaziladi, garchi ularning yig‘ilishlariga boshqa tashkilotlarning vakillari ham taklif etilsa ham. Doimiy asosda ishlovchi seminarlarga mashxur “Pavlov chorshanbalari” klassik misol bo‘la oladi, uning materiallari ko‘p tomli nashrlarda chop qilingan, shuningdek, L.D. Landauning nazariy fizika bo‘yicha seminari ham bunga misol bo‘ladi; - ilmiy konferensiya – ilmiy yoki ilmiy va amaliy xodimlar vakillarining yig‘ilishidir (oxirgi holatda konferensiya ilmiy-amaliy konferensiya deb ataladi.). Ilmiy va ilmiy-amaliy konferensiyalar doimo muayyan mavzuli bo‘ladi. Ular muayyan bir ilmiy tashkilot yoki o‘quv muassasasi doirasida, mintaqa, mamlakat darajasida, xalqaro darajada o‘tkazilishi mumkin; - ilmiy s’ezd – fanning butun tarmog‘i vakillarining mamlakat ko‘lamidagi yig‘ilishidir. Masalan, psixologlar s’ezdi. S’ezdlarda mazkur fan uchun bugungi kunda dolzarb bo‘lgan muammolarning barchasi yoki katta qismi muxokama qilinadi; - ilmiy kongress – s’ezdning o‘zginasi, faqat xalqaro darajada. Masalan, Yevropa kongressi, Butunjaxon kongressi; - simpozium (grek tilidan aynan tarjimasi – “ziyofat”) – ilmiy xodimlarning muayyan, nisbatan tor bo‘lgan maxsus masala (muammo) bo‘yicha xalqaro yig‘ilishi; - ilg‘or tajriba mualliflik maktablari (ustaxonalar, amaliy darslar, treninglar va xokazolar) – olimlar va mutaxassis-amaliyotchilarning muloqot shakli, bunda ilg‘or tajriba muallifi maktab qatnashchilariga o‘zining tajribasi xaqida batafsil so‘zlab beradi va uni namoyish qiladi. Ilg‘or tajriba maktablari bir tashkilot, korxona, o‘quv muassasasi doirasida yoki mintaqa doirasida, yoki butun mamlakat miqyosida o‘tkaziladi; - mavzu bo‘yicha o‘qishlar – muayyan tarmoq ilmiy va amaliyotchi xodimlarining ilg‘or tajribani umumlashtirish va yoyish maqsadidagi muloqot shaklidir. Mavzu bo‘yicha o‘qishlarda ma’lum mavzu bo‘yicha, masalan, yirik olimning ilmiy me’rosiga bag‘ishlangan, yoki muayyan tarixiy sanaga va xokazolarga bag‘ishlangan ma’ruzalar tinglanadi. O‘qishlar ilmiy tekshirish 44 institutida, o‘quv muassasasida, tuman, viloyat darajasida, mamlakat miqyosida o‘tkazilishi mumkin. Shunday qilib, biz tadqiqot g‘oyasidan to tadqiqotning (ilmiy-tadqiqot loyixasining) texnologik fazasi yakunlanadigan nuqtasi - uning natijalarini rasmiylashtirish va chop qilishgacha bo‘lgan qadamlar ketma-ketligini bayon qildik. Download 442.98 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|