5 мавзу: Билиш назарияси, йўналишлари ва асосий муаммолари

Гносеологиянинг асосий муаммоси бизнинг барча билимларимиз тажрибада синалганми ёки йўқми? деган масалани ечишда икки ҳил ёндашув;

рационализм
эмпиризм
гносеология
инсонда туғма ғоялар, адолат,
инсонийлик, уйғунлик ғоялари
ва тажрибадан олиниши
мумкин бўлмаган бошқа ғоялар
мавжудлигидан келиб чиқади
инсон, инсоният шахсий ёки
ижтимоий тажрибага
эга бўлгунга қадар
бирон-бир ғоя мавжуд бўлинишни
инкор этадилар

Билимларимизнинг тажрибада синалганини, тажрибага асосланган билимларгина ҳақиқий билим эканлигини қайд этувчи эмпиризм (лот. empirius – ҳис, тажриба).

• Билимларимизнинг тажрибада синалганини, тажрибага асосланган билимларгина ҳақиқий билим эканлигини қайд этувчи эмпиризм (лот. empirius – ҳис, тажриба).

Вакиллари Ф.Бэкон, Локк, Гоббс, Юм, Феейербах

2. Билим ва ғоялар фақат инсон ақлига, тафаккурига хос бўлиб, ақлда тафаккур ва мушоҳада юритиш жараёнидагина туғилишини таъкидлайдиган рационализм (лот. ratsionalius – ақл, тафаккур) оқими вакиллари бир биридан фарқли ғояларни илгари суришган.
Масалан: Платон, Августин, Лейбниц, Вольф ва Баумгартен сингари файласуф олимларнинг ғоялари рационализм асосида шаклланган.
Фалсафада идрок этиш – перцепция деб аталади
перцепция
(лот.«perception» - идрок
этиш) ўзини қуршаган
дунёдаги нарсалар ва
ҳодисаларни сезгилар
орқали идрок этиш
апперцепция
борлиқни ақл
билан англаш, билиш,
уларни
ғояларда ифодалаш
Инсон билиши
* перцепция чегараларини ҳам,
* тафаккуримиз доирасини ҳам,
* яъни эмпирик ва рационал жиҳатларни ҳам қамраб олади.
“Дунёни, ундаги буюм ва ҳодисаларни, уларнинг моҳиятини ҳаққоний билиш мумкинми?,